سنجش معیارهای اکولوژی شهری در منطقۀ 9 مشهد

حتایی, تکتم; صادق اقبالی, پریناز; دانشور, مریم

doi:10.22111/GDIJ.2021.5979

سنجش معیارهای اکولوژی شهری در منطقۀ 9 مشهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

² دانشجو کارشناسی ارشد طراحی شهری، گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

10.22111/GDIJ.2021.5979

چکیده

اکولوژی شهری، علم نوپایی است که به طور مؤثر سعی بر درک کامل تعامل میان محیط، اقتصاد، سیاست و فاکتورهای فرهنگی- اجتماعی براساس اصول اکولوژیک دارد؛ به صورتی که انسان‌ها را قادر ساخته که در هارمونی و هماهنگی با طبیعت به شکوفایی رسیده و به پایداری دست یابند. هدف اصلی این پژوهش، سنجش معیارهای مؤثر بر ارتقاء اکولوژی شهری است. بدین منظور نواحی منطقۀ 9 مشهد⁴ به‌دلیل داشتن نقش اکولوژیکی مؤثر نسبت به سایر مناطق شهری که در معرض تهدید تخریب هستند، مورد انتخاب قرار گرفته است. در این پژوهش با هدف کاربردی و روش توصیفی-تحلیلی به گردآوری اطلاعات شامل مطالعات کتابخانه‌ای و تکمیل پرسشنامه توسط جامعۀ آماری متخصصان منطقۀ 9 مشهد براساس چارچوب نظری پرداخته شده است. تجزیه‌و‌تحلیل یافته‌ها به صورت آماری-توصیفی، با استفاده از تکنیک گام‌به‌گام فرایند تحلیل شبکه‌ای ANP و آنتروپی شانون وTOPSIS بر پایۀ متغیرها، نظام‌های شهری، معیار و شاخص‌های پژوهش بوده که در آخر با بهره‌گیری از نرم‌افزار Arc GIS، نقشه برخورداری نواحی منطقۀ 9 در راستای موارد پژوهش ترسیم شد. در نهایت مشاهده شد، ناحیۀ 3 شهرداری منطقه به لحاظ اکولوژی شهری در شرایط مطلوبی قرار ندارد. بدین‌منظور با تکیه بر تکنیک تاپسیس، مشخص شد که ضعف در شاخصه‌های نرخ مشارکت شهروندان با نهاد‌های شهری، افزایش حس تعلق به محله، تناسبات طول و عرض معابر و نرخ تعداد اشتغال و همچنین ضعف در متغیر‌های پایداری زیست‌محیطی و پایداری اجتماعی-اقتصادی و ضعف در نظام حمل‌ونقل و دسترسی و نظام زیست‌محیطی در اکولوژی شهری منطقه اثری منفی گذاشته‌‌اند. از طرفی براساس تکنیک ANP، مشخص شد که معیارهای حمل‌ونقل پایدار، کاهش فاصلۀ طبقاتی و بهره‌وری زیستی معابر و نظام‌های فضای باز همگانی، نظام دسترسی حمل‌ونقل و نظام اقتصادی از بیشترین میزان ارجحیت در منطقه برخوردار هستند و متغیر پایداری اجتماعی-اقتصادی به‌عنوان مؤثر‌ترین متغیر با تکنیک وزنی آنتروپی شانون تعیین شد؛ درنتیجه یکی از مهم‌ترین فرضیه‌های تحقیق مبنی بر تأثیر بسزای مؤلفه‌های اجتماعی-اقتصادی و نقش حد واسط مؤلفه‌های زیست‌محیطی در اکولوژی شهری منطقۀ 9 مشهد تأیید شد که در این راستا پیشنهادهایی مبنی بر ارتقاء اکوسیستی منطقه ارائه شده‌است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Ecocity Criteria Measurement in region 9 of Mashhad city

نویسندگان [English]

toktam hanaee ¹
parinaz sadegh eghbali ²
maryam daneshvar ¹

² MSc student in urban design, Department of Urban Planning, Mashhad Branch ,Islamic Azad University, Mashhad, Iran

چکیده [English]

for this purpose, areas of the Mashhad’region 9 have been chosen due to having an effective ecological role compared to other urban areas, which are subject to the threat of destruction.in this study, applied research and descriptive-analytical method has been used to collect data including library studies and questionnaires by the statistical community of experts in Mashhad’s 9th region, based on a theoretical framework. the analysis of the findings is statistically-descriptive, using the step-by-step method of ANP network analysis and Shannon entropy, and TOPSIS is based on the variables, urban systems, criteria, and indicators of research, which were finally drawn by using arc GIS software. finally, it is observed that the district 3 municipality is not in good condition in terms of urban ecology. based on the Topsis technique, it was found that weakness in the indexes of citizens' participation rate with urban institutions, increasing sense of belonging to the neighborhood, the proportionality of length and width of passages and employment rate, as well as weakness in environmental sustainability and social-economic sustainability variables and weakness in the transportation and access system and the environmental system have had a negative impact on the city's urban ecology. on the other hand, according to the ANP technique, it was found that stable transportation criteria, class gap reduction and street biological systems, transport access system, and economic system are the highest priority in the region. And the socio-economic stability variable was determined as the most effective variable with the Shannon entropy technique

کلیدواژه‌ها [English]

Shannon Entropy
Topsis
Network Analysis Technique (ANP)
ranking
Ecocity indicators

مراجع

استادی، مهری؛ هادی سلطانی‌فرد؛ حامد ادب؛ زهرا قلیچی‌پور؛ عباس‌پهلوانی (1396). ارزیابی و رتبه‌بندی مناطق شهری با تأکید بر کیفیت اکولوژیکی پارک‌ها و فضای سبز به روش تاپسیس (مطالعه موردی: مناطق‌شهری مشهد)، فصلنامه محیط‌شناسی. دوره 43. شماره 2. صفحات 347-329. doi:10.22059/jes.2017.63082
اصغرپور، محمدجواد (1397). تصمیم‌گیری‌های چند‌معیاره، تهران. موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.جلد15. https://www.adinehbook.com/gp/product/9640332208.
ایرانی‌بهبهانی، هما؛ شهین زندی؛ مهرو ابرکار (1381). بقاء محیط طبیعی درون شهری و استفاده بهینه از آن (مطالعه موردی: دره فرحزاد)، فصلنامه محیط‌شناسی. دوره 28. شماره 30. صفحات 54-43. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=14287.
آستانی، سجاد؛ مریم حسام‌پور؛ فاطمه طالب‌زاده (1391). کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره در محیط زیست، اولین همایش ملی حفاظت و برنامه‌ریزی محیط زیست، همدان. شرکت هم‌اندیشان محیط. زیست فردا دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان. https://www.civilica.com/Paper-NATURE01-NATURE01_783.html.
پوراحمد، احمد؛ نسرین‌ اباذری؛ اصغر حیدری؛ هادی غنی‌زاده قاسم‌آبادی (1397). تحلیل اکولوژی شهر تهران با تأکید بر شاخصه‌های اکولوژی امنیتی، فصلنامه کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی. سال 6. شماره 1. صفحات148-119. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx? d=462496.
پورخباز، حمیدرضا؛ سمانه کمانی؛ سعیده جوانمردی؛ شهرام یوسفی‌خانقاه (1396). مدل‌سازی اکولوژیک توسعه شهری با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری تعاملی AHP و Fuzzy Ahp باکلی (مطالعه موردی: حاشیه شهر اراک)، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا (پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی‌پرتال جامع علوم انسانی). دوره 21. شماره 1. صفحات 165-133. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=463178.
توسلیان،گلناز؛ فاطمه محمدنیای‌قرایی (1395).تبیین شاخص‌های پایداری محلات با تاکید بر ابعاد ریخت شناسانه، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی. برلین- آلمان: مؤسسه مدیران‌ایده‌پرداز‌کارین. https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?ID=50091.
جعفریان، مزدک؛ فرید عبدالحسین‌پور (1385). پایداری شهری با نگاهی به ویژگی‌های شهر ایران، اولین همایش بین‌المللی شهر برتر. همدان. سازمان عمران شهرداری همدان. https://www.civilica.com/Paper-SCSD01-SCSD01_014.html.
جمالی، سیروس (1394). بررسی جایگاه گونه- ریخت شناسی شهری در طرح‌های توسعۀ کالبدی ایران مطالعه موردی کلانشهر تبریز، فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک. سال 5. شماره19. صفحات 102- 85. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=284369.
روزلند، مارک (1378). ابعاد شهر اکولوژیک، با ترجمه سیدمهدی موسی‌کاظمی‌محمدی، فصلنامه رشد آموزش جغرافیا. صفحات 44-37. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=79902.
رهنما، محمدرحیم؛ امیدعلی خوارزمی؛ الهه کریمی (1392). امکان سنجی نظریه شهر اکولوژیک با تأکید بر بعد فضای سبز در شهر مشهد، اولین کنفرانس ملی خدمات شهری و محیط زیست. مشهد. شهرداری مشهد. دانشگاه‌فردوسی‌مشهد. https://www.civilica.com/Paper-USE01-USE01_118.html.
رهنمایی، محمدتقی؛ رحمت‌اله فرهودی؛ محمدباقر قالیباف؛ حلیمه‌خاتون‌ هادی‌پور (1386). سیر تحول ساختاری‌و عملکردی محله در شهرهای ایران، فصلنامه جغرافیا (نشریه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران)، دوره 5. شماره 13-12. صفحات 43-19. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=234176.
زبردست، اسفندیار (1389). کاربرد فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی. شماره 41. صفحات 90- 79. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=182890.
شکوهی، حسین (1392). جغرافیایی اجتماعی شهرها، اکولوژی اجتماعی شهر، جلد 8. 3000 جلد. انتشارات جهاد دانشگاهی. تهران. http://www.isba.ir/MainPage.aspx?ID=5616&kind=6&bcode=54.
شماعی، علی (1382). توسعه ناموزون فضایی- کالبدی شهر یزد و اثرات آن بر ساخت اکولوژی شهر، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی. دوره 35. شماره 46. صفحات 37- 19. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=4635.
شماعی،علی؛فرزانه ساسان‌پور؛ ثروت‌اله مرادی‌(1396). ارزیابی پایداری محله‌های شهری با استفاده از روش‌های تصمیم گیری چند معیاره ( مورد مطالعه: محله‌های منطقه 6 شهرداری تهران)، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست. دوره 19. شماره2. صفحات 178-161. https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=291706.
شیعه، اسماعیل؛ آرش وحید؛ حمیدرضا صارمی (1397). عوامل مؤثر در مکان‌یابی ساختمان‌های بلندمرتبه با تأکید بر پایداری محیط زیست (مطالعه موردی: شهر قزوین)، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی. دوره 50. شماره4. صفحات 890-873. doi:10.22059/jhgr.2018.229873.1007431.
صادقی، حسین؛ یگانه رضاوفایی؛ حسن محمد غفاری (1386). گسترش اقتصاد غیر رسمی و تهدید فرهنگ اقتصادی، ماهنامه مهندسی فرهنگی. شماره 12. سال 2. صفحات 86-73. http://noo.rs/2fysX
عباس‌زاده، غلامرضا؛ محمدرحیم رهنما (1387). اصول، مبانی و مدل‌های سنجش فرم کالبدی شهر، جلد 1. 2200 جلد. تهران. انتشارات جهاد دانشگاهی. https://www.adinehbook.com/gp/product/9643241391.
کوآن، رابرت (1389). دیکشنری شهرسازی. جلد 4. تهران. تهران آذرخش. https://www.adinehbook.com/gp/product/6009145317.
مافی، عزت‌الله؛ مهدی وطن‌پرست؛ محمدمحسن رضوی (1391). بررسی ساخت اکولوژیکی شهر مشهد، فصلنامه جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای. دوره10. شماره 18. صفحات 121- 100. doi:https://doi.org/10.22067/geography.v10i18.17374.
مسعود، محمد؛ یوسف جهان زمین (1390). اکولوژی و اصول طراحی شهری اکولوژیک، کنفرانس ملی توسعه پایدار و عمران شهری، اصفهان. موسسه آموزش عالی دانش پژوهان. https://www.civilica.com/Paper-NCSDUS01-NCSDUS01_018.html.
مطوف، شریف (1379). نقش فرهنگ، مشارکت و محیط زیست در توسعه پایدار منطقه‌ای، فصلنامه پژوهش. شماره 2.https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=44282.
موحد، سپیده؛ منوچهر طبیبیان (1397). تحلیل نگرش‌ها و بهره‌گیری از دانش بوم شناسی شهری در برنامه‌ریزی، با نگاهی بر نمونه‌های موردی از برنامه‌های ملی تا محلی، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست. دوره20. شماره2. صفحات 189-171. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=465684.
ولی‌زاده،رضا؛ مجید داداش‌پور‌مقدم (1398). روش‌های طراحی و برنامه‌ریزی شهری برای توسعه پایدار، فصلنامه علمی تخصصی مطالعات طراحی شهری و پژوهش‌های ‌شهری. دوره ‌5. شماره 7. صفحات60-49. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=530874
Ali-Toudert, F, and H Mayer (2007). "Thermal comfort in an east–west oriented street canyonin Freiburg (Germany) under hot summer conditions." Theoretical and Applied Climatology 87 (1): 223-237.doi:https://www.researchgate.net/deref/http%3A%2F%2Fdx.doi.org%2F10.1007%2Fs00704-005-0194-4.
Birch, Eugenie L, and Susan M Wachter (2008). Growing greener cities: urban sustainability in the twenty-first century. USA: University of Pennsylvania Press, Philadelphia, Pennsylvania. https://www.jstor.org/stable/j.ctt3fhps5.
Dale C., Spencer, and Amy Fitzgerald (2013). Three ecologies, transversality and victimization: the case of the British Petroleum oil spill." Crime Law Soc Change 59 (2): 209-223. doi:https://www.researchgate.net/deref/http%3A%2F%2Fdx.doi.org%2F10.1007%2Fs10611-013-9422-5.
Di Vaio, Assunta, Luisa Varriale, and Federico Alvino (2018). "Key performance indicators for developing environmentally sustainable and energy efficient ports: Evidence from Italy." Energy Policy 122: 229-240. doi:https://doi.org/10.1016/j.enpol.2018.07.046.
Egerton, Frank N (2012). Roots of ecology. Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press. https://www.jstor.org/stable/10.1525/j.ctt1pp2v3.
Erlhoff, Michael, and Tim Marshall (2008). Design Dictionary, perspectives on Design Terminology. Vol. 22. 8 Vols. Birkhauser. doi:https://doi.org/10.1108/09504120810914682.
Ferwati, M. Salim, Mahmoud Al Saeed, Arezou Shafaghat, and Ali Keyvanfar (2018). "Qatar Sustainability Assessment System (QSAS)-Neighbourhood Development (ND) Assessment Model: Coupling Green Urban Planning and Green Building Design." Journal of Building Engineering. doi:https://www.researchgate.net/deref/http%3A%2F%2Fdx.doi.org%2F10.1016%2Fj.jobe.2018.12.006
Galal El-Shimy, Hisham, and Riham Aly Ragheb (2016). "Sustainable urban street design: Evaluation of El-Moaz street in Cairo, Egypt."International Conference-Green Urbanism. Procedia Environmental Sciences. 689-698. doi:https://doi.org/10.1016/j.proenv.2017.03.055.
Geddes, patrick (1915). Cities in evolution; an introduction to the town planning movement and to the study of civics. London: williams and norgate. https://www.amazon.com/Cities-Evolution-Introduction-Planning-HardPress/dp/1290287309.
Hachem, Caroline, Paul Fazio, and Andreas Athienitis (2013). "Solar optimized residential neighborhoods: Evaluation and design methodology." Edited by Associate Editor Ursula Eicker. Solar Energy 95: 42-64. doi:https://doi.org/10.1016/j.solener.2013.06.002.
Heymans, Angela, Jessica Breadsell, Gregory M. Morrison, Joshua J. Byrne, and Christine Eon (2019). "Ecological Urban Planning and Design: A Systematic Literature Review." sustainability, MDPI 11 (13): 1-20. doi:https://doi.org/10.3390/su11133723.
Karsak, E.E, S Sozer, and E Alptekin (2003). "Product planning in quality function deployment using a combined analytic network process and goal programming approach." Computers and Industrial Engineering 44 (1): 171-190. doi:https://doi.org/10.1016/S0360-8352(02)00191-2.
Lun Chang, Kuei, Sen Kuei Liao, Tzeng Wei Tseng, and Chi Yi Liao (2015). "An ANP based TOPSIS approach for Taiwanese service apartment location selection." Asia Pacific Management Review 20 (2): 49-55. doi:https://doi.org/10.1016/j.apmrv.2014.12.007
McHarg, Ian L (1967). "An Ecological Method for Landscape Architecture." Landscape Architecture (Island Press) (57): 341-347. doi:https://doi.org/10.5822/978-1-61091-491-8_29.
Mersal, amira. 2016. "Sustainable Urban Futures:Environmental Planning For Sustainable Urban Development(improving sustainability concept in developing countries)." procedia environmental sciences 34: 49-61. doi:https://www.researchgate.net/deref/http%3A%2F%2Fdx.doi.org%2F10.1016%2Fj.proenv.2016.04.005.
Ming Wey, Wann, and Kuei Yang Wu. (2007). "Using ANP priorities with goal programming in resource allocation in transportation." Mathematical & Computer Modelling 46 (7-8): 985-1000. doi:https://doi.org/10.1016/j.mcm.2007.03.017.
Moore, Jennie, Sahar Attia, Adel Abdel-Kader, and Aparajithan Narasimhan. 2019. "Build the Bridge to Socially Just and Ecologically Sustainable Cities." Ecocity World Summit 2019.Vancouver-Canada:Ecocity Builders.1-82. doi:10.1007/978-3-030-58399-6.
Mumford, Lewis. (2010). Technics and Civilization. Chicago and London: the university of chicago press.https://www.amazon.com/Technics-Civilization-Lewis-Mumford/dp/0226550273.
Nijhuis, Steffen, and Jauslin Daniel. (2015). "Urban landscape infrastructures Designing operative landscape structures for the built environment." Urban Landscape Infrastructures 3 (1): 13-34. doi:https://www.researchgate.net/deref/http%3A%2F%2Fdx.doi.org%2F10.7480%2Frius.3.874.
O'Brien, Karen. (2011). "Global environmental change II: from adaptation." Progress in Human Geography 667-676. doi:https://doi.org/10.1177%2F0309132511425767.
Peter, Head. (2008). Entering an Ecological Age: the engineer's role. Vol. 162. 2 Vols. London. doi:https://doi.org/10.1680/cien.2009.162.2.70.
Pickett, Steward T. A., Mary L. Cadenasso, Daniel L. Childers, Mark J. McDonnell, and Weiqi Zhou. (2016). "Evolution and future of urban ecological science:ecology in, of, and for the city." Ecosystem Health and Sustainability 2 (7): 1-16. doi:https://doi.org/10.1002/ehs2.1229.
Raed fawzi, Mohammed ameen, and Mourshed Monjur. (2019). "Urban sustainability assessment framework development: the ranking and weighting of sustainability indicators using." Sustainable cities and society 44: 356-366. doi:https://doi.org/10.1016/j.scs.2018.10.020.
Register, Richard. (1987). Building cities for a Healthy Future. California: North Atlantic Books. https://www.amazon.com.au/Ecocity-Berkeley-Building-Cities-Healthy/dp/1556430094.
"Eco-City Summit Report." (2008). Ecocity World Summit. San Francisco. 1-18. https://www.beaconpathway.co.nz/images/uploads/Conference_summary_Ecocity_World_Summit_Apr08.pdf.
Scheer, Brenda C, and Daniel Ferdelman. (2001). "Inner-city destruction and survival: the case of Over-the-Rhine,Cincinnati." Urban Morphology 5 (1): 15-27. https://www.researchgate.net/publication/293323352_Inner-city_destruction_and_survival_The_case_ of_Over-the-Rhine_Cincinnati.
Sdoukopoulos, Alexandros, Magda itsiava-Latinopoulou, Socrates Basbas, and Panagiotis Papaioannou. (2019). "Measuring progress towards transport sustainability through indicators: Analysis and metrics of the main indicator initiatives." Transportation Research Part D 67: 316-333. doi:https://doi.org/10.1016/j.trd.2018.11.020.
Spangenberg, Joachim H. (2005). "Economic Sustainability of the Economy: Concept and Indicators." International Journals of Sustainable Development 8 (1/2): 47-64. doi:10.1504/IJSD.2005.007374.
Toth-Szabo, Zsuzsanna, and Andras Varhelyi. (2012). "Indicator framework for measuring sustainability of transport in the city." Procedia-Social and Behavioral sciences 48: 2035-2047. doi:https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.06.1177
Wang, Xinhao, Danilo Palazzo, and Mark Carper. (2016). "Ecological wisdom as an emerging field of scholarly inquiry in urban planning and design." Landscape and Urban Planning (University of Cincinnati, School of Planning) 155: 100-107. doi:https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2016.05.019.
Whiston Spirn, Anne. (1984). "City and Nature" from the Granite Garden: Urban Nature and Human Design. New York: Basic Books. https://www.worldcat.org/title/granite-garden-urban-nature-and-human-design/oclc/9946503.
Williams, Katie, Elizabeth Burton, and Mike Jenks (2000). Achieving Sustainable Urban Form. London, New york: spon press (2000). Achieving Sustainable Urban Form. London, New york: spon press. https://www.amazon.com/Compact-City-Achieving-Sustainable-Urban/dp/0419244506.
Wu, sisi, yelin fu, hai shen, and fan liu. (2018). "Using ranked weights and Shannon entropy to modify regional sustainable society index." Sustainable Cities and Society 41: 443-448. doi:https://doi.org/10.1016/j.scs.2018.05.052.
Yan Sun, Li, Cheng lin Miao, and Li Yang. (2017). "Ecological-economic efficiency evaluation of green technology innovation in strategic emerging industries based on entropy weighted TOPSIS method." Ecological Indicators 73: 554-558. doi:https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2016.10.018
Yigitcanlar, T, and D Dizdaroglu. (2015). "Ecological approaches in planning for sustainable cities A review of the literature." Global J. Environ. Sci. Manage 1 (2): 159-188. doi:https://dx.doi.org/10.7508/gjesm.2015.02.008.