تحلیل فضایی لندفرم‌های کارستی زاگرس با توجه به موقعیت ارتفاعی و تکتونیکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار ژئومورفولوژی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد هیدروژئومورفولوژی دانشگاه زنجان و دانشجوی دکتری هیدروژئومورفولوژی دانشگاه شهیدبهشتی، تهران،ایران

چکیده

کارست حاصل فرایندهای متعددی است که در پهنه‌های آهکی و در شرایط اقلیمی، زمین‌شناسی و هیدرولوژیکی گوناگون پدید می‌آید و آثار آن به‌صورت فرم‌های مختلفی مثل گودال و غار در سطح و زیرزمین دیده می‌شود. در این مقاله با توجه به وسعت زیاد منطقه و پراکندگی لیتولوژی آهک در مناطق ارتفاعی مختلف و با استناد به منابع اسنادی مثل نقشه‌های زمین‌شناسی 1:100000، لایه مدل رقومی ارتفاع باقدرت تفکیک 5/12 متر و نقشه‌های توپوگرافی 1:50000، ابتدا اشکال کارستی واقع در زاگرس در نرم‌افزار Arc GIS شناسایی شد و داده‌های موردنیاز به کمک نرم‌افزارهای Mapper Global، Google earth استخراج گردید و پراکندگی آن‌ها با توجه به ارتفاع و درز و شکاف‌ها (گسل‌ها) و در Excel تجزیه‌وتحلیل شد. نتایج پراکندگی اشکال و عوارض کارستی نسبت به ارتفاع نشان می‌دهد که تراکم اشکال در سطوح ارتفاعی مختلف، با افزایش ارتفاع، بیشتر شده است و تراکم آن‌ها در طبقات بالاتر نسبت به طبقات پایین گاهی چندین برابر شده است و پراکندگی اشکال کارستی با توجه به فاصله از گسل نشان می‌دهد که همه اشکال کارستی به‌جز هوم‌ها، بدون استثنا بیشترین تراکم را در فاصله کمتر از 20 کیلومتر از گسل دارند. پراکندگی این اشکال ازجمله دولین‌ها و غارها در این فاصله، دال بر این است که تحول کارست با توجه به درز و شکاف‌ها بیشتر می‌شود و فرایند انحلال بخصوص در کارست عمقی، افزایش می‌یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Spatial Analysis of Zagros Karst Landforms Depending on Altitude and Tectonic Position

نویسندگان [English]

  • gholam hassan jafari 1
  • Frozan naseri 2
1 university of zanjan
2 university of zanjan
چکیده [English]

Karst is a result of numerous processes that occur in limestone areas and different climatic, geological and hydrological conditions and its effects in various shapes, such as pits and caves in the ground and underground. We in this article study due to the vast area of the region and the lithology dispersion of lime in various altitudes. Based on documents such as geological maps 1: 100000, the digital model of elevation with a power of 12.5 m and topographic maps of 1: 50,000. The first of the karstic forms Located in Zagros in the Arc GIS software and required data was extracted using Mapper Global, Google Earth software, and their dispersion analyzed in terms of height, seams and cracks (faults) and Excel. The results of the dispersion of karst shapes and complications relative to height indicate. They the density of the forms at different altitude levels has increased with increasing elevation. Their frequency in the upper classes is several times higher than the lower classes, and the dispersion of the karstic forms concerning the distance from the fault shows that all types of karst except Hum, without exception, have the highest density at a distance of fewer than 20 kilometers from of the failure. The dispersion of these forms, including Doline and caves at that space, indicates that Karst's evolution increases according to the gaps and the dissolution process, especially in the deep karst, increases.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Polje
  • Dolin
  • Zagros
  • Karst
  • Ham
بهنیافر، احمد؛ هادی قنبرزاده؛ عباسعلی فرزانه (1388)، ویژگی‌های ژئومورفیک تودۀ کارستی اخلمد در دامنه‌های شمالی ارتفاعات بینالود، فصلنامۀ جغرافیا و توسعه. (14). 141-121. https://gdij.usb.ac.ir/article_1220.html
حریریان، محمود (1369). کلیات ژئومورفولوژی ایران، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
درویش‌زاده، علی (1370). زمین‌شناسی ایران، دانش امروز. تهران.http://www.lib.ir/book/53766982/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-D8%B4%D9%86%D8%A7% D8%B3%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1% D8%A7%D9%86/
رامشت، محمدحسین (1392). نقشه‌های ژئومورفولوژی (نمادها و مجازها)، انتشارات سمت. چاپ ششم.
رامشت، محمدحسین؛ محمدمهدی کاظمی (1386). آثار یخچالی در حوضۀ اقلید فـارس، مجلـۀ رشـد آموزش جغرافیـا. (4). 19-9.  https://www.sid.ir/Fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=142185
عرقشی، حسین؛ مهران آرین؛ سیدهاشم طباطبایی رئیسی (1387). بررسی پی‌سنگ زاگرس در حدفاصل گسل کازرون و گسل رازک، نشریۀ زمین. (3). 10-1. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=131376
علایی‌طالقانی، محمود؛ زهرا رحیم‌زاده (1389). بررسی تحول‌کارست در منطقۀ‌زاگرس، کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی منابع آب ایران. 313-233. https://civilica.com/doc/112918/
علیپور، عباس؛ مصطفی هاشمی؛ فرشاد پروژه؛ محمدحسین ناصرزاده (1396). شناسایی و مقایسۀ بیابان‌های ایران از جنبۀ ژئومورفولوژی و اقلیم‌شناسی (مطالعۀ موردی: بیابان‌ها مرکزی و شرق ایران)، فصلنامۀ برنامه‌ریزی منطقه‌ای. (27). 34-21. http://jzpm.miau.ac.ir/article_2453.html
علیجانی، بهلول (1391). آب‌وهوای ایران، تهران. انتشارات پیام نور.
علیزاده، امین (1393). اصول هیدرولوژی کاربردی، انتشارات دانشگاه امام رضا (ع). چاپ 39.
قاسمی‌فر، الهام؛ سمیه ناصرپور (1390). پهنه‌بندی اقلیمی ناحیۀ زاگرس، انتشارات سپهر. (89).60-54. http://www.sepehr.org/article_13044.html
قبادی، محمدحسین (1388). زمین‌شناسی مهندسی کارست، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا همدان. چاپ اول.
قربانی، محمدصدیق؛ محمد اونق (1391). پهنه‌بندی تحول و حساسیت کارست با استفاده از مدل رگرسیون خطی چندمتغیره در منطقۀ ‌‌کارستی شاهو، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی. (1). 32-19. http://www.geomorphologyjournal.ir/article_77863.html
کریمی‌وردنجانی، حسین (1394). هیدرولوژی و ژئومورفولوژی کارست، انتشارات ارم شیراز. چاپ اول.
کلینسلی، دانیل (1388). کویرهای ایران و خصوصیات ژئومورفولوژیکی و پالئوکلیماتولوژی آن، ترجمه عباس پاشایی. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. چاپ دوم.
محمودی، فرج‌الله (1386). ژئومورفولوژی اقلیمی، انتشارات پیام نور. چاپ اول.
محمودی، فرج‌الله (1367). تحول ناهمواری‌های ایران در کواترنر، پژوهش‌های جغرافیایی. 23. صفحات 43- 5. https://jrg.ut.ac.ir/article_14136.html
محمودی، فرج‌الله؛ امجد ملکی (1380). تحول کارست و نقش آن در منابع آب‌زیرزمینی در ناهمواری‌های بیستون- پرآو (کرمانشاه)، پژوهش‌های جغرافیایی. (40). 105-93. https://jrg.ut.ac.ir/article_17848.html
مزیدی، احمد؛ امیر کرم؛ مژگان کوراوندپور (1395). پتانسیل‌یابی توسعۀ کارست با استفاده از منطق فازی (مطالعۀ موردی: حوضۀ دشت‌ سوسن و دشت ایذه)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی. (2). 141-130.http://www.geomorphologyjournal.ir/article_78047.html
میرعلایی موردی، مهدی؛ غلامرضا میراب شبستری؛ بهروز اعتباری؛ محمودرضا هیهات (1392). معرفی ژئومورفولوژی کارستی سنگ‌های کربناته منطقۀ آهنگران (شمال ‌شرق‌بیرجند)، جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای. (8). 130- 115. https://gaij.usb.ac.ir/article_1290.html
نوجوان، محمدرضا؛ سمیه سادات شاه‌زیدی؛ محمدحسین رامشت (1396). ژئومورفولوژی کارست، انتشارات سمت. چاپ اول.
Chen, W., Zhang, Y., Qin, H., Zhu, D., & Wang, X (2015).The Karst Geomorphologic Regionalization in China. In From Geoheritage to Geoparks PP.233-244. Springer, Cham.‏ https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-10708-0_16
Ford, D, & Williams, P. D (2013). Karst hydrogeology and geomorphology. John Wiley & Sons.
Kaufmann, O., & Quinif, Y. (2002). Geohazard map of cover-collapse sinkholes in the ‘Tournaisis’ area, southern Belgium. Engineering geology, 65(2-3), 117-124. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0013795201001181
Zhou, G., He, S., Chen, K., & Yan, H. (2014). Risk evaluation of Karst collapse using GIS and RS. In Geoscience and Remote Sensing Symposium (IGARSS), 2014 IEEE International (PP.3089-3092). IEEE.‏ https://ieeexplore.ieee.org/abstract/document/6947130