تحلیلی بر چالش‌ها و فرصت‌های پیشِ‌روی توسعه‌یافتگی پایدار روستاهای نواحی کوهستانی و جلگه‌ای شهرستان گرگان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

2 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

3 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

چکیده

  هدف اساسی توسعه، رشد و تعالی همه‌جانبۀ جوامع انسانی بوده و وجود نابرابری فضایی در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و... از نشانه‌های توسعه‌نیافتگی است. مناطقی که امروزه توسعه‌یافته شناخته می‌شوند، از شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی بالایی برخوردار هستند. توزیع درآمد و امکانات نیز در این مناطق عادلانه‌تر هستند. هدف پژوهش حاضر، بررسی چالش‌ها و فرصت‌های پیشِ‌روی توسعه‌یافتگی پایدار روستاهای کوهستانی و جلگه‌ای شهرستان گرگان بوده و به‌منظور دستیابی به اهداف مورد‌نظر از دو روش کتابخانه‌ای و میدانی (پرسشنامۀ محقق‌ساخته) استفاده شد. جامعۀ آماری، روستاهای بخش مرکزی گرگان است که 4 روستای کوهستانی و 7 روستای جلگه‌ای با 5145 خانوار روستایی انتخاب و حجم نمونه با فرمول کوکران 358 خانوار به‌صورت روش تصادفی ساده مورد پرسشگری قرار گرفت. به‌منظور سنجش متغیرهای تحقیق از آزمون‌های آماری T مستقل، مان وایتنی و کروسکال والیس استفاده شد. نتایج حاصل از آزمون‌های مذکور بیانگر تفاوت معنادار تا سطح اطمینان 99 درصد، بین اکثر شاخص‌های اقتصادی، کالبدی، اجتماعی در روستاهای کوهستانی و جلگه‌ای ناحیۀ مورد مطالعه است و گویای وضعیت چالش برانگیز عدم‌توسعه‌یافتگی و نشانگر وجود تفاوت‌های بارز در میان روستاهای کوهستانی و جلگه‌ای به‌لحاظ سطح برخورداری است. با بررسی امکانات و زیرساخت‌های توسعه‌یافتگی در روستاها می‌توان اذعان داشت که مناطق جلگه‌ای به‌لحاظ جمعیت بیشتر، شرایط مساعد طبیعی، شیب ملایم و اراضی بیشتر برای کشت و زرع، سطح دسترسی بالاتر برای ساکنان و ارتباط بیشتر با شهر گرگان از سطح توسعه‌یافتگی بالاتری نسبت‌به مناطق کوهستانی برخوردار است. اصلاح و مرمت راه‌های روستایی و جمع‌آوری آب شیرین به‌خصوص در نواحی کوهستانی؛ همچنین توجه به صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی پیشنهاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Challenges and Opportunities Ahead of Sustainable Development in the Villages of Mountainous and Plain Regions in Gorgan

نویسندگان [English]

  • Sedigheh Mahdavi 1
  • Bahman Sahneh 2
  • ali akbar najafi kani 3
1 Graduated from the Department of Geography, Golestan University
چکیده [English]

The fundamental goal of development has been growth and elevation of humanity in all aspects; and existence of spatial inequality in different economic, social and skeletal aspects, etc. are signs of non-development. Regions known as developed regions now have high economic and social indices; distribution of income and facilities in these regions is also fairer. Objective of this survey is to study and analyze challenges and opportunities ahead of achieving sustainable development in the villages of mountainous regions and plain regions around the city of Gorgan; and for this purpose, two methods of library research and field study (researcher-made questionnaire) were used. The statistical population was the villages in the central part of Gorgan including 4 mountainous villages and 7 villages in the plains with 5145 families in them; and the sample size was achieved as 358 families by the use of Cochrane’s formula. In order to measure the research variables, independent t-test, Mann Whitney test, and Kruskal Wallis test were used. The results achieved from these tests showed significant difference with up to 99% confidence between most of the economic, skeletal, and social indices between the villages of mountainous and plain regions subjected to this study. It showed the challenging situation of non-development and grave differences in the villages of mountainous regions and plain regions in terms of their levels of facilities. Improving rural roads and collecting fresh water in mountainous areas; It is also suggested to pay attention to the conversion and complementary industries of the agricultural s

کلیدواژه‌ها [English]

  • Development
  • Sustainable Rural Development
  • Challenge
  • Opportunity
  • Gorgan
آزادی، یونس (1387). تحلیلی بر توسعۀ پایدار روستایی (نمونۀ موردی: بخش شیروان- استان ایلام)، استا راهنما، دکتر سید هدایت‌الله نوری، دکتر حسن بیک‌محمدی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه اصفهان. http://ges.iaun.ac.ir/article_550436.html
آسایش، حسین (1389). برنامه‌ریزی روستایی در ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ نهم. http://press.pnu.ac.ir/book_28619.html
اسماعیل‌زاده، حسن؛ رضوان  صفرخانی؛ حسین محمودی (1397). تحلیلی بر سطح توسعه‌یافتگی مناطق روستایی شهرستان‌‌های استان کرمانشاه، پژوهش‌های جغرافیای انسانی. دورۀ 50. شمارۀ 2. صفحات 374-355.  https://jhgr.ut.ac.ir/article_60514.html
افراخته، حسن؛ سیدامیر توفیقیان‌اصل (1395). تحلیل مکانی فضایی سطوح توسعه‌یافتگی دهستان‌های شهرستان بویراحمد، فصلنامۀ راهبردهای توسعۀ روستایی. جلد 3. شمارۀ 2. صفحات 214-193. http://rdsj.torbath.ac.ir/article_38652.html
افراخته، حسن؛ محمد حجی‌پور (1396). اقتصاد زباله‌ای در روستاهای پیراشهری جنوب تهران، فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی. سال 6. شمارۀ 4. صفحات 72-47. https://serd.khu.ac.ir/article-1-2959-fa.html
پازکی، معصومه؛ داود شیخی؛ شیرین صمدی‌مقدم (۱۳۹۹). تحلیل نقش مدیریت مبتنی‌بر حکمروایی خوب در توسعۀ پایدار روستایی مطالعۀ موردی: دهستان فیلستان، شهرستان پاکدشت. جغرافیا و توسعه. دورۀ ۱۸. شمارۀ ۵۸. صفحات 112- 93. https://gdij.usb.ac.ir/article_5178.html
پورطاهری، مهدی؛ رضا نعمتی (1391). اولویت‌بندی مسایل توسعۀ روستایی با تأکید بر دیدگاه روستاییان مطالعۀ موردی: بخش مرکزی شهرستان خرم‌آباد، فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی. سال 1. شمارۀ 2. صفحات 128-113. https://serd.khu.ac.ir/article-1-1573-fa.html
پورعزت، علی‌اصغر؛ علی‌اصغر سعدآبادی (1391). ویژگی‌های پیشرفت و تعالی در پرتو رهنمودهای امام علی علیه‌السلام، فصلنامۀ مدیریت اسلامی. سال ۲۰. شمارۀ ۱. صفحات 38-9. http://dl.panteashop.ir/pdf/Pishraft-Dar-Partoe-Rahnemudhaye-Emam-Ali.rar
جمعه‌پور، محمود (1396). مقدمه‌‌ای بر برنامه‌‌ریزی توسعۀ روستایی دیدگاه‌‌ها و روش‌ها، انتشارات سمت. تهران. https://www.gisoom.com/book/11328965/
حیدری ساربان، وکیل (1398). ارزیابی الگوی مدیریت محلی روستایی مبتنی‌بر شاخص‌های حکمروایی خوب مطالعۀ موردی: شهرستان مشکین‌شهر، جغرافیا و توسعه. دورۀ ۱۷. شمارۀ ۵۷. صفحات 154-۱۳۳. https://gdij.usb.ac.ir/article_4985.html
حیدری‌ساربان، وکیل؛ سهیلا باختر؛ مینا زیارتی (1397). تاثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه پایدار کشاورزی در مناطق روستایی مطالعه موردی: روستاهای استان کرمانشاه، جغرافیا و پایداری محیط. دوره 8. شماره 2. پیاپی 27. صفحات 74-59.  https://ges.razi.ac.ir/article_918.html
خاکپور، براتعلی؛ چنور محمدی؛ سیده‌الهام داوری؛  مجید اکبری (۱۳۹۸). بررسی وضعیت شاخص‌های توسعه در شهرستان‌های کرمانشاه با استفاده از تکنیک ادغام، جغرافیا و توسعه. دورۀ ۱۷. شمارۀ ۵۶. صفحات 90-73.  https://gdij.usb.ac.ir/article_4885.html
رحمانی فضلی، عبدالرضا؛ هدایت‌اله درویشی؛  محمد حسین‌آبادی؛ مریم بیرانوندزاده (1397). سطوح توسعۀ سکونتگاه‌‌های روستایی در استان‌‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی. سال 7. شمارۀ 1. صفحات 56-37. https://serd.khu.ac.ir/article-1-3031-fa.html
رضوانی، محمدرضا؛ سیدعلی بدری؛ ذبیح‌الله ترابی؛ بهرام هاجری (1395). شناسایی راهکارهای توسعۀ روستایی با استفاده از چهارچوب مشارکتی SOAR (مورد: روستای میغان)، فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی. سال 5. شمارۀ 18. صفحات 43-27. https://serd.khu.ac.ir/article-1-2672-fa.html
روزبهان، محمود (1394). مبانی توسعۀ اقتصادی، تهران. نشر تابان.  https://www.gisoom.com/book/1330687/
زیاری، کرامت‌الله (1396). اصول و روش‌‌های برنامه‌‌ریزی منطقه‌‌ای، انتشارات دانشگاه یزد. چاپ دوم. https://www.gisoom.com/book/1390312/
سبحانی، نوبخت؛ مریم بیرانوندزاده؛ سارا موزرمی؛ مژگان فرج‌زاده (1395). ارزیابی سطوح توسعه‌یافتگی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان‌‌های گیلان و گلستان. مطالعات جغرافیا. عمران و مدیریت شهری. دورۀ 2. شمارۀ 2. صفحات 199-185. http://irijournals.com/dl/journals/10-Geography /v2-i2-summer95/paper15.pdf
سعیدی، عباس (1398). مبانی جغرافیای روستایی، تهران. انتشارات ‌سمت.https://www.gisoom.com/book/11157566/
شاهرخی‌ساردو، صالح؛ موسی محمودی برام؛ علی سینا‌مولایی؛ ناصر آقاعباسی (1394). ارزیابی سطوح توسعه‌یافتگی مناطق روستایی شهرستان کوهرنگ، فصلنامۀ راهبردهای توسعۀ روستایی. جلد 2. شمارۀ 4. صفحات 399-383. http://rdsj.torbath.ac.ir/article_15053.html
شریفی، امید؛ امیر افضلی‌گروه؛ مونا بابایی (1398). شناسایی چالش‌های توسعۀ کشاورزی پایدار در جنوب استان کرمان، جغرافیا و پایداری محیط. دورۀ 9. شمارۀ ۱. پیاپی 30. صفحات 106-91. https://ges.razi.ac.ir/article_1065.html
صحنه، بهمن؛ حسین سادین؛ عبدالحمید نشاط؛  حمیدرضا تلخابی (۱۳۹۶). اثرات روابط شهر و روستا بر تحولات اقتصادی و اجتماعی روستاهای شهرستان آزادشهر، اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی. سال ۶. شمارۀ ۳. پیاپی ۲۱. صفحات 138-121. https://serd.khu.ac.ir/article-1-2901-fa.html
صدیقی، صابر (1395). تبیین عوامل تشدیدکنندۀ تغییرات کاربری اراضی (مطالعۀ موردی: شهرستان محمودآباد)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی گرایش مدیریت توسعۀ پایدار روستایی. استاد راهنما علیرضا دربان آستانه. دانشکده جغرافیا. دانشگاه تهران. https://jrrp.um.ac.ir/article/view/50436
صیدایی، سیداسکندر؛ هادی الفتی‌علی‌آبادی؛ علیرضا غلامی؛ مهرداد کرمی (1396). تحلیل نابرابری فضایی توسعۀ روستایی در شهرستان صحنه، استان کرمانشاه، فصلنامۀ علمی پژوهشی برنامه‌‌ریزی فضایی (جغرافیا). سال 7. شمارۀ 2. پیاپی 24. صفحات 38-21. https://sppl.ui.ac.ir/article_22169.html
ظاهری، محمد؛ علی مجنونی توتاخانه؛ کیومرث خداپناه (1399). تدوین پیشران‌های محلی توسعۀ روستایی با استفاده از روش آینده‌پژوهی مطالعۀ موردی: سکونتگاه‌‌های روستایی شهرستان بناب، فصلنامۀ جغرافیا و توسعه. دورۀ ۱۸. شمارۀ ۵۹. صفحات 66-41.  https://gdij.usb.ac.ir/article_5460.html
عابدی‌‌سروستانی، احمد (1391). رویکردهای مشارکتی به توسعه: کاربردهایی برای ترویج و توسعۀ روستایی، راهبرد توسعه. شمارۀ 31. صفحات 177-161.  https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/968930/
کاظمی، نسرین؛ محمد سلمانی؛ سیدعلی بدری؛ شریف مطوف (1397). پیوندهای جمعیتی روستایی- شهری و تأثیر آن بر خلق سرمایة اجتماعی (مطالعۀ موردی: شهرستان‌های دماوند، فیروزکوه و شمیرانات، جغرافیا
و پایداری محیط. دورۀ ۸. شمارۀ ۴. پیاپی 29.
صفحات 73-61.  https://ges.razi.ac.ir/article_1039.html
کریم، محمدحسین (1394). چالش‌‌های شبکه‌‌های تعاونی روستایی ایران، فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی. سال 4. شمارۀ 3. صفحات 196-173. https://serd.khu.ac.ir/article-1-2575-fa.html
مهدوی‌حاجیلویی، مسعود؛ یعقوب زارعی؛ مهدی رحمانیان‌کوشکی؛ اسماء رخشانی (1392). تحلیل نابرابری فضاهای جغرافیایی توسعۀ بین مناطق روستایی مرکزی ایران، مجلۀ مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران. سال 5. شمارۀ 4. صفحات 86-71. http://jisds.srbiau.ac.ir/article_2443.html
ناصری، زهرا؛ بهمن صحنه؛ علی‌اکبر نجفی‌کانی (1398). تحلیلی بر کارکردهای بازار هفتگی در کیفیت زندگی نواحی روستایی شهرستان گنبدکاووس، روستا و توسعه. دورۀ ۲۲. شمارۀ ۲. صفحات 123-105. http://rvt.agri-peri.ac.ir/article_95392.html
نظم‌فر، حسین (1396). تحلیل سطوح توسعۀ روستایی و میزان برخورداری دهستان‌های آذربایجان غربی، فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی. سال 6. شمارۀ 19. صفحات 175-159. https://serd.khu.ac.ir/article-1-2730-fa.html
نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال (1395). مرکز آمار ایران.  https://www.amar.org.ir/
Ake, C. (1996). Democracy and Development in Africa. The Brooking Institute, Washington D.C. https://www.brookings.edu/book/democracy-and-development-in-africa/
Burja, Vasile; Tamas-Szora, Attila and Bogdan Dobra, Iulian (2020). Land Concentration, Land Grabbing and Sustainable Development of Agriculture in Romania, Sustainability, 12(5), 2137. https://www.mdpi.com/2071-1050/12/5/2137
Dox, Thomas and Copus, Andrew (2016). The Future of Rural Development, Directorate General for Internal Polices, Policy Departmennt Structural and Cohesion Polices, European Parliament, PP.1-105.www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2016/585898/IPOL_STU(2016)585898_EN.pdf
Erokhin, V. (2014). Approaches to Sustainable Rural Development in a Predominantly Non-Rural Region. Econ. Agric. 2, PP.291-306. https://www.researchgate.net/publication/277350821_Approaches_to_sustainable_rural_development_in_a_predominantly_non-rural_region
Erokhin, V.; Heijman, W.; Ivolga, A. (2014). Sustainable Rural Development in Russia through Diversification: The Case of the Stavropol Region,Visegr.J.Bioecon.Sustain.Dev.3, PP.20-25. https://research.wur.nl/en/publications/sustainable-rural-development-in-russia-through-diversification-t
Gao, T. (2017). Food Security and Rural Development on Emerging Markets of Northeast Asia: Cases of Chinese North and Russian Far East. In Establishing Food Security and Alternatives to International Trade in Emerging Economies; Erokhin, V., Ed.; IGI Global: Hershey, PA, USA, PP. 155-176. https://pdfs.semanticscholar.org/120d/e0df84e6e875ab1df5dc7f99d97923fa2957.pdf
Hodge, Ian and Midmore, Peter (2008). Models of Rural Development and Approaches To Analysis Evaluation And Decision-Making Economy Rural, 307, PP.23-38. https://journals.openedition.org/economierurale/pdf/406
Holt, D. (1973). Forth un seminar: Training for Rural Development. June, PP.7-15.
Ivolga, A. (2014). Overview of Contemporary Issues of Sustainable Rural Development in Russia in Terms of Existing Differences between Regions. Econ. Agric. 2, PP.331-345.  https://ideas.repec.org/a/ags/iepeoa/175286.html
Kaur, Radhika (2019). Rural Development Approaches and Strategies, Acta Scientific Agricultural, PP.167-173. https://actascientific.com/ASAG/pdf/ASAG-03-0538.pdf
Kelles-Viitanen, A. (2005). New Challenges and Opportunities for Rural Development. Paper presented at the IFAD Workshop What is Innovation Challenges for Rural Development. In Rome, 15 to 17 November, PP. 1-10.  https://www.ifad.org/documents/38714170/41133075/RDR_report.pdf/7282db66-2d67-b514-d004-5ec25d9729a0
Liy, D (2016). Sustainability of rural informatization programs in developing countries: A case study of China׳ s Sichuan province. Telecommunications Policy, 40 (7), PP.714-724. https://ideas.repec.org/a/eee/telpol/v40y2016i7p714-724.html
Manggat, I, Z., & Jamauddin,  Z (2018). The Impact of Infrastructure Development on Rural Communities: A Literature Review. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 8 (1), PP.647-658. https://hrmars.com/papers_submitted/3837/the-impact-of-infrastructure-development-on-rural-communities-a-literature-review.pdf
OECD (2006).The New Rural aradigm: Policies and Governance, Paris: Organisation to Economic Cooperation ad Development.  http://www.oecd.org/regional/regional-policy/ thenewruralparadigmpoliciesandgovernance.htm
Pudzis, E.,, G., & Geipele, I (2016). Community Participiation in Village Development: the Scale of Latvia. Baltic Journal of Real Estate Economics and Construction Management, 4 (1), PP.84-99. https://www.researchgate.net/publication/311624436_Community_Participiation_in_Village_Development_the_Scale_of_Latvia
S. N. Mishra and M. Kushal Sharma (1982). Participation and Development: (A Theoretical Framework), The Indian Journal of Political Science, Vol. 43, No. 2, PP.54-66. https://www.jstor.org/stable/i40087691