کاربرد آینده‌پژوهی در برنامه‌ریزی پاسخ به بحران زلزله با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایۀ سناریو (پژوهش موردی: شهرستان چرام استان کهگیلویه و بویراحمد)

حسینی خواه, حسین; ضرابی, اصغر

doi:10.22111/gdij.2020.5643

کاربرد آینده‌پژوهی در برنامه‌ریزی پاسخ به بحران زلزله با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایۀ سناریو (پژوهش موردی: شهرستان چرام استان کهگیلویه و بویراحمد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، ایران

² استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

10.22111/gdij.2020.5643

چکیده

هدفاصلیپژوهش حاضر، بررسی میزان تاب‌آوری سکونتگاه‌های شهری و روستایی شهرستان چرام به‌منظور برنامه‌ریزی پاسخ به بحران زلزله است. روش پژوهش حاضر، منطبق‌بر تحلیل ساختاری و همچنین رویکرد شبه‌ریاضی (کمّی/کیفی) است. حجم جامعۀ آماری پژوهش، کلیۀ خبرگان و کارشناسان استان که با موضوع زلزله و رویکرد آینده‌نگاری آشنایی کامل دارند، هستند. همچنین روش نمونه‌برداری، نمونه‌برداری هدفمند و تعداد 25 نفر از خبرگان، کارشناسان، استادان دانشگاهی و مدیران اجرایی مرتبط با موضوع زلزله و مدیریت بحران و رویکرد آینده‌پژوهی و سناریونویسی، به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. داده‌ها و اطلاعات پژوهش حاضر از طریق روش انگیزش ذهنی، پنل خبرگان و پرسش‌نامه محقق ساخته جمع‌آوری شده است. ابزار اصلی تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و اطلاعات پژوهش، نرم‌افزارARC GIS، نرم‌افزار آینده‌پژوهی (MICMAC) مبتنی‌بر تحلیل اثرات متقاطع، نرم‌افزار (MACTOR) مبتنی‌بر گزینش چندگانۀ موضوعات و نرم‌افزار سناریو ویزارد (Scenario Wizard) مبتنی‌بر مدل سایب است.
نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که از کل مساحت شهرستان چرام، 78/121 کیلومترمربع (35/9 درصد) در پهنۀ بدون خطر و 29/177 کیلومترمربع (65/13 درصد) دارای آسیب‌پذیری بسیار بالایی در برابر زلزله است. همچنین از کل مساحت بخش سرفاریاب، 90/4 درصد در پهنۀ بدون خطر و 16 درصد دارای آسیب‌پذیری بسیار بالا؛ 32/13 درصد از بخش مرکزی شهرستان چرام در پهنۀ بدون خطر و همچنین 96/10 درصد از مساحت بخش مرکزی در معرض آسیب‌پذیری بسیار بالا قرار دارد. همچنین شهر چرام در پهنه با خطر بالا و شهر سرفاریاب در پهنه با خطر بسیار بالایی از خطر زلزله قرار دارد. 49 روستا و آبادی در شهرستان چرام در پهنۀ بسیار آسیب‌پذیر و 14 روستا، در پهنۀ با خطر خیلی‌کم نسبت به خطر زلزله قرار دارند. نتایج حاصل از آینده‌پژوهی نشان داد که تأثیرگذارترین پیشران‌ها در افزایش خسارات جانی و مالی ناشی از زلزله در شهرستان چرام، 16 پیشران است که عبارت‌اند از: ضعف مصالح، ساخت‌و‌سازهای نامقاوم، گسترش مراکز جمعیتی بر روی پهنه‌های لرزه‌خیز و خطوط گسل، بی‌توجهی به بهسازی و نوسازی، بی‌توجهی به مکان‌یابی صحیح، ضعف دسترسی به مراکز درمانی و معابر اصلی، نبود تجهیزات و امکانات و نبود دستگاه‌های هشدار زلزله، آموزش‌ اندک و دانش ناکافی نیروها و شهروندان، عدم‌تهیه نقشه خطر و نبود نقشه راه جامع، اسکان افراد با درآمد پایین در مناطق با ریسک بالا و عدم‌هماهنگی دستگاه‌های مسئول. همچنین نتایج حاصل از سناریویی سایب درجهت ارائۀ مطلوب‌ترین سناریویی پیشنهادی نشان می‌دهد که هسته و قلب مرکزی سناریوهای برنامه‌ریزی پاسخ به سانحۀ زلزله در شهرستان چرام مبتنی‌بر تهیه نقشه جامع بحران زلزله در شهرستان چرام خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Importance of Future Studies in Planning Responses to the Disaster with planning approach Based on scenario (Case study: township of choram Kohgiluyeh and Boyerahmad Province)

نویسندگان [English]

hossein hosseinekhah ¹
asgar zarabi ²

¹ PHD UNI Isfahan

چکیده [English]

The results of the research show that of the total area township of Chorarm, 12.78 km2 (35.9%) is in the risk zone and 177.29 square kilometers (13.65 percent) It has a very high vulnerability.
Also, the city of Choram is in a high risk zone and the Sarfariab city is in the zone with a very high risk of earthquake. 49 villages in township of Chorarm are in zone with very vulnerable and 14 villages are in the zone with very low risk of the risk earthquakes. The results of the study showed that The most influential propellers in increasing the financial vulnerability and danger of life due to the earthquake in the township of Chorarm, sixteen propellers are:
Material weakness, incompetent buildings, The expansion of population centers on seismic zones and fault lines, Lack of attention to improvement and renovation, lack attention to the correct location, The lack of access to health centers and main roads, Lack of equipment and facilities and lack of earthquake warning devices, Low education and inadequate knowledge of forces and citizens, lack Provided Risk map and lack of comprehensive road map, Accommodation of low-income people in high-risk areas, And the lack of coordination of responsible devices.
Finally, in order, to reduced financial vulnerability and danger of life in township of Chorarm, proposals presented below.
- Prevention of Constructions in border Faults
- Use of new and resistant materials in constructions
- Access Population Centers to medical centers and vital arteries

کلیدواژه‌ها [English]

Earthquake
Vulnerability
futures study
Scenario Planning
township of Choram

مراجع

- ابراهیم‌زاده، عیسی؛ دیمن کاشفی‌دوست؛ احمد حسینی (1398). ارزیابی تاب‌آوری کالبدی شهر در برابر زلزله، مجلۀ مخاطرات محیط طبیعی. 8 (20).

10.22111/JNEH.2018.22768.1343

- اردشیر، عبدالله؛مهدی مهاجری؛ مهران امیری (1393). ارزیابی‌ایمنی در پروژه‌های‌ساختمانی براساس روش‌های تحلیل سلسله‌مراتبی و فازی، مجلۀ سلامت کار ایران. 11(2).

http://ioh.iums.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-809-2&slc_lang=fa&sid=1

- امینی، الهام (1384). تبیین مفهوم بافت شهری و نقش آن در کاهش خطرات ناشی از زلزله. خلاصۀ مقالات کنفرانس بین‌المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آن. دانشگاه تبریز. صفحات 25-10.

http://journals.miau.ac.ir/article_2089.html

- بدری، علی؛ حسین کریم‌زاده؛ سیما سعیدی؛ نسرین کاظمی (1398). تحلیل فضایی تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی در برابرمخاطرۀ زلزله (مطالعۀ موردی: شهرستان مریوان)، نشریۀ تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. 6 (1).

https://jsaeh.khu.ac.ir/article-1-2744-fa.pdf

- بهتاش، محمدرضا؛ محمدعلی کی‌نژاد؛ علی عسکری (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان‌شهر تبریز، نشریۀ هنرهای زیبا. 3 (18).

https://jfaup.ut.ac.ir/article_51316.html

- اشراقی، مهدی؛ فاضل ایران‌منش (1386). مکان‌یابی اماکن اسکان موقت جمعیت‌های آسیب دیده از زلزله با بهره‌گیری از سامانه‌های اطلاعات مکانی (مطالعه موردی: منطقه 2 شهرداری تهران)، دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی. پردیش فنی. دانشگاه تهران. صفحات 8-1.

- روستایی، شهریور؛ محمدتقی معبودی (1394). تحلیل فضایی آسیب‌پذیری اجتماعی مناطق شهری در مقابل زلزله با استفاده از مدل SVI (نمونۀ موردی: منطقۀ 2 شهرداری تبریز). 3 (11).

http://shahr.journals.umz.ac.ir/article_1259.html

- سالنامۀ آماری (1394). سالنامۀ آماری استان کهگیلویه و بویراحمد. سازمان برنامه ‌و بودجه استانداری کهگیلویه و بویراحمد.

https://kb.mporg.ir/86578888-529b-401c-aa15-69fe610409f0/wid/19d4f6ca-5d23-4785-89ad-fa24508ec71f/id/1b283bd6-a032-4c1e-b1fc-1befa0fe9673/

- شماعی، علی؛ حجت میرزازاده (1398). تحلیل فضایی تاب‌آوری‌مناطق شهر تبریز در برابر زلزله. مجلۀ مخاطرات محیط طبیعی، 8(20).

https://www.magiran.com/paper/1978214

- عسگری‌زاده، زهرا؛ مجتبی رفیعیان؛ هاشم داداش‌پور (1394). بررسی و تحلیل مدل تجربی رفتارهای کاهش خطر زلزله خانوارهای شهر تهران، مجلۀ مخاطرات محیط طبیعی. 4 (15).

http://ensani.ir/fa/article/355585

- عکاشه، بهرام (1383). آماده‌نبودن ما بحران می‌آفریند. ویژه‌نامۀ همایش علمی کاربردی،توسعۀ محله‌ای‌چشم‌انداز توسعۀ پایدار تهران. شمارۀ هشتم. شهرداری تهران.

- غضنفرپور، حسین؛ محسن پورخسروانی؛ مهدیه سلیمانی (1398). ارزیابی وضعیت لرزه‌خیزی و آسیب‌پذیری جمعیتی- کالبدی شهرستان رفسنجان، مجلۀ مخاطرات محیط طبیعی، 8(19).

http://ensani.ir/fa/article/392049

- قنبری، ابوالفضل؛ محمدعلی ملکی؛ معصومه قاسمی (1392). پهنه‌بندی میزان آسیب‌پذیری شهرها در مقابل خطر زمین‌لرزه (نمونۀ موردی: شهر تبریز). مجلۀ جغرافیا و مخاطرات محیطی، شمارۀ پنجم.

https://jm.um.ac.ir/index.php/geo/article/view/15617

- ملکی، آزاده؛ امیرمهدی ملک؛ بهادر آریانژاد (1391). تئوری سیستم‌های خاکستری (با مروری بر روش‌های عدم‌قطعیت). تهران: انتشارات ترمه.

https://www.adinehbook.com/gp/product/9649782430

- Andrea, V., Paolo, F,. & Giovanni, C. (2014). Earthquake-induced rockfall hazard zoning. Engineering Geology, 182(20): 213–225.

- Aubrecht, C., Dilek, Ö., Klerx, J., & Freire, S. (2013). Future-oriented activities as a concept for improved disaster risk management. Disaster Advances, 6(12): 1-10.

- Barbara, S., Tomasz, F., Robert, J., (2017). Preventing of earthquake-induced pounding between steel structures by using polymer elements experimental study. Procedia Engineering, Vol. 199: 278-283. https://doi.org/10.1016/j.proeng.2017.09.029.

- Bell, W. (2003). Foundations of futures studies.

https://www.amazon.com/Foundations-Futures-Studies-Purposes-Knowledge/dp/0765805391

- Ford, J (2002). Vulnerability: Concepts and issues; A literature Review of the Concept of Vulnerability, its Definition and Application in Studies Dealing With Human- Environment Interactions) part of PHD Scholarly Field Paper Forcourse Geog*6100,University of Guelph.

- Godet, M., & Durance, P.(2011). Strategic Foresight for Corporate &Regional Development. Dunod and UNESCO. Publisher: UNESCO,P.180.

https://www.amazon.com/Strategic-Foresight-Corporate-Regional-Development/dp/2100563386

- Haitao, L., Dongqing, Z., Zhaoxia, G., (2017). Comparison study on two post-earthquake rehabilitation and reconstruction modes in China. International Journal of Disaster Risk Reduction, 4(23): 109–118.

https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2017.04.016.

- Holling, S.(1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual review of ecology and systematics, 1-23.

- Horton,A. (2009). Futures techniques in government policy development: Foresight Horizon Scanning Centre.

- Kahandawa K.A., Domingo, N.D., Park K.S & Uma, S.R., (2018). Earthquake damage estimation systems: Literature review. Procedia Engineering, Vol. 212: 622-628.

https://doi.org/10.1016/j.proeng.2018.01.080.

- Kayako, S., Honami, Y., & Kenzo, T. (2017). Living environment, health status, and perceived lack of social support among people living in temporary housing in Rikuzentakata City, Iwate, Japan, after the Great East Japan Earthquake and tsunami: A cross-sectional study. International Journal of Disaster Risk Reduction, (21)8:266-273.

file:///C:/Documents%20and%20Settings/Kh.Mir%20Teymuri/My%20Documents/Downloads/IJDRR20170112.pdf

- Kuosa, T. (2009). Towards the Dynamic Paradigm of Futures Research: How to Grasp a Complex Futures Problem with Multiple Phases and Multiple methods. Turku School of Economics, Series, (8) A: 220-235.

- Lee, Ch., Phaal, R., & Lee, J. (2011). S empirical roadmap technology of determinants the of 4. Management D & R, utilization

- Mehta, S. (2006). Disaster and mass Casualty management in A Hospital: How Well Are We Prepared. Journal Postgraduate Medicine, 52(s): 86-90.

http://www.jpgmonline.com/article.asp?issn=0022-3859%3Byear%3D2006%3Bvolume%3D52%3Bissue%3D2%3Bspage%3D89%3Bepage%3D90%3Baulast%3DMehta

- Mitchell, T., Harris, K. (2012). Resilience: a risk management approach. background note, ODI.

https://www.odi.org/sites/odi.org.uk/files/odi-assets/publications-opinion-files/7552.pdf

- Norris, H., Stevens S., Pfefferbaum, B., Wyche, K., & Pfefferbaum, L. (2008). Community Resilience as a Metaphor, Theory, Set of Capacities, and Strategy for Disaster Readiness. American Journal of Community Psychology, (41) 13: 127-150.

- Pelling, M. (2003). the vulnerability of cities. Earth scan: London.

https://www.amazon.com/Vulnerability-Cities-Natural-Disasters-Resilience/dp/1853838292

- PerezLugo, M. (2004). Media Uses in Disaster Situations: A new Focus on the Impact Phase. Sociological Inquiry, 74(2): 210 - 225.

- Phaal, R., Probert, R., & Farrukh. P. (2004). Planning A-roadmapping Technology .revolution and evolution for framework. Change Social & Forecasting Technological.

- Rebetsky,Y., & Kuzikov, S. (2016). Active faults of the northern Tien Shan, tectonophysical zoning of seismic risk. Russian Geology and Geophysics, (57) 9: 967–983.

http://www.ifz.ru/fileadmin/user_upload/subdivisions/506/506_pub/II/RGG_16_2e.pdf

- Schütze, M., Robleto, G., León, C., & Rodriguez, I. (2011). Modelling and scenario building of urban water and wastewater systems – Addressing water shortage in Lima. 12th International Conference on Urban Drainage, P. 11-16. Porto Alegre/Brasil.

- Wald, D.J., Jaiswal, K.S., Marano, K.D., & Bausch, D. (2011). Earthquake Impact Scale. Natural Hazards Review, 1(3): 125-139. https://doi.org/10.1061/(ASCE)NH.1527-6996.0000040.

- Yang, P., Lee, H., & Huang, L. (2008). Systematic multi- atteibute decision making model with grey numbers evaluations. Expert system with Applications, 35(4): 1638-1644.