پهنه‌بندی آگروکلیمای کشت زعفران در استان خراسان شمالی: رهیافتی برای تغییر الگوی کشت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران

2 دانشجوی دکتری آب و هواشناسی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

3 دانش‌آموخته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی تربیت مدرس

4 دانشجوی دکترا آب و هواشناسی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

مشکلات مربوط به تغییر دما، شوری خاک و افت شدید سطح سفره های آب زیرزمینی از یک سو و خشکسالی‌های اخیر توأم با مسائل عدیده باعث شده مصرف آب در بخش کشاورزی با اصلاح الگوی کشت کاهش یافته و محصولات سازگار با نیاز آبی کم و منطبق با آب و هوایی جایگزین محصولات فعلی شود. این پژوهش به منظور مکانیابی مناطق مستعد کشت و با در نظر گرفتن نیازهای اکولوژیک زعفران مبتنی بر روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شده و در محیط نرم افزار ARC/GIS10.3 مدل‌سازی و سپس تحلیل فضایی اطّلاعات صورت گرفت. پارامترها و داده‌های مورد استفاده شامل اطّلاعات مربوط به زمین و خاک و داده‌های اقلیمی با طول دوره آماری مشترک30 ساله (1394-1364) از ایستگاههای سینوپتیک و کلیماتولوژی مناطق مختلف استان و همچنین از 4 ایستگاه سینوپتیک استان‌های مجاور استخراج شدند سپس بر اساس اهمیت هر پارامتر با استفاده از مدل AHP به وزن‌دهی معیارها در سطح منطقه مورد مطالعه پرداخته شد. برای تحلیل فضایی، اطّلاعات به نرم افزار Expert choice وارد و خوشه‌بندی، ارزش‌گذاری معیارها و تلفیق اطّلاعات و در نهایت لایه نهایی تولید گردید.نتایج نشان داد 47.1 درصد از اراضی استان خراسان شمالی برای کاشت زعفران در کلاسهای کاملاً مناسب و نسبتاً مناسب، 35.99 درصد اراضی دارای تناسب بحرانی و 16.89 درصد اراضی در کلاس نامناسب قرار گرفتند.دشت‌های کاملاً مناسب کاشت محصول زعفران شامل دشت‌های جاجرم،اسفراین،گراتی،صفی آباد و پسکرانه های فاروج و شیروان و در کلاس‌های نامناسب دشت‌های بجنورد، مانه و سملقان، راز و جرگلان و پسکرانه های فاروج، شیروان و اسفراین قرار دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Agroclimatic Zoning cultivation Saffron in Khorasan Shomali Province: Approach to changing the pattern of cultivation

نویسندگان [English]

  • gholamreza maghami moghim 1
  • s.mahmood hosseini 2
  • reza asadi 3
  • sakieineh khani tamleieh 4
چکیده [English]

Abstract
Relate temperature change Problems, soil salinity and the sharp drop I groundwater levels on the one hand and the recent drought combined with the problems have let to the reduction of consumption in the agricultural sector due to the reduction of the crop production and the adaptation to alternative climates get current products. Recent study conducted for determining suitable zone for saffron in North Khorasan with GIS and model AHP. Parameters like climate data, soil and water for 30 years collected from synoptic and climatologic station around province and from four neighbor provinces. Then parameters weighted upon AHP in parameter importance each region. Data transferred to Expert choice and clustered, rated, integrated for producing the last layer. Results showed that 47.1 % of province land was suitable and moderate suitable for culturing saffron. But 35.99% showed critical suitability and the remined was not suitable for Saffron culture. Jajarm, Garmeh, Safia Bada, Esfarayen, Shirvan and Faroj plains are suitable places and Mane, Samalghan, Raz, Jargalan and Bojnourd plains are in critical suitability for Saffron culture.
Keywords: drought, suitability, expert choice, land characteristics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • drought
  • suitability
  • expert choice
  • land characteristics
-  ابریشمی، محمدحسن (1376). زعفران ایران، شناخت تاریخی، فرهنگی و کشاورزی، انتشارات آستان قدس رضوی. چاپ اول. مشهد.
-  ابریشمی، محمدحسن (1383). زعفران از دیرباز تا امروز، تهران. امیرکبیر.
-  امانی، اسماعیل (1388). کشت و پرورش زعفران، انتشارات تهران ابریشمی‌فر. ص 18.
-  اسماعیل‌نژاد، مرتضی (1395). بررسی و پهنه‌بندی تنش‌های گرمایی مؤثر بر زعفران در استان خراسان جنوبی، نشریۀ پژوهش‌های زعفران. جلد چهارم. شمارۀ دوم. پاییز و زمستان.
-  بلیانی، سعید (1395). راهنمای جامع مدل‌های کاربردی GIS در برنامه‌ریزی‌های شهری، روستایی و محیطی، انتشارات آزادپیما.
-  بهنیا، محمدرضا (1370). زراعت زعفران، انتشارات دانشگاه تهران.
-  آمارنامۀ سازمان جهاد کشاوزی استان خراسان شمالی، (1396). وزارت جهاد کشاورزی.
-  تهیۀ نقشۀ پوشش گیاهی کشور (1383). سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری. وزارت جهاد کشاورزی.
-  پرهیزگار، اکبر؛ عطا غفاری‌گیلانده؛ یاچک مالفسکی (1385). سیستم اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چندمعیاری، انتشارات سمت.
-  پژوهشکدۀ اقلیم‌شناسی (1396). گزارش آشکارسازی، ارزیابی و چشم‌انداز تغییر اقلیم در ایران طی قرن بیست‌و‌یکم، دفتر مرجع ملی هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم (IPCC).
-  جعفربیگلو، منصور؛ زهرا مبارکی (1387). سنجش تناسب اراضی استان قزوین برای کشت زعفران براساس روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. شمارۀ 66. صفحات 119-110.
-  خواجه‌شاهکوهی، علیرضا؛ محمود داودی؛ مهدی حسام (1393). مدل‌سازی فضایی و تصمیم‌گیری چندمعیاره، انتشارات دانشگاه گلستان.
-  رشید سرخ‌آبادی، مهدی؛ علی شهیدی؛ عباس خاشعی‌سیوکی (1394). تعیین مکان‌های مناسب کشت زعفران در شهرستان تربت حیدریه با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی فازی، نشریۀ زراعت و فناوری زعفران. جلد 3. شمارۀ 4. زمستان. صفحات 272-261.
-  سالاری، امیر؛ مهدی بشیری (1395). کاربرد زمین آمار در پهنه‌بندی مناطق مستعد کشت زعفران در سطح استان خراسان رضوی براساس پارامترهای اقلیمی، نشریۀ زراعت و فناوری زعفران. جلد 4. شمارۀ 2. تابستان، صفحات 167- 155.
-  سبحانی، بهروز (1395). پهنه‌بندی اگروکلیمایی کشت زعفران در استان اردبیل با استفاده از روش AHP، مجلۀ پژوهش‌های زعفران. جلد چهارم. شمارۀ اول. بهار و تابستان. صفحه 76.
-  سلیقه، محمد (1395). آب و هواشناسی سینوپتیک ایران، انتشارات سمت.
-  سعیدزاده، محسن؛ حسن مختاری؛ رضا احمدی (1396). زعفران در جهان، انتشارات سخن گستر.
-  عابدی، خداد (1392). آمارنامۀ سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان شمالی، وزارت جهاد کشاورزی.
-  فرج‌زاده، منوچهر (1394). تکنیک‌های اقلیم‌شناسی، انتشارات سمت.
-  فرج‌زاده، منوچهر‌؛ رضا میرزابیاتی (1386). امکان‌سنجی نواحی مستعد کشت زعفران در دشت نیشابور با استفاده از GIS، مدرس علوم انسانی (برنامه‌ریزی آمایش فضا). شمارۀ 50. تهران. صفحات 91- 67.
-  مکانیکی، جواد؛ حجت‌الله صادقی؛ معصومه فدایی (1394) توان سنجی محیطی، الگویی مناسب در راستای شناخت توانمندی‌های منطقه‌ای با تأکید بر کشاورزی (مورد مطالعه: کشت زعفران در شهرستان‌های قاینات و زیرکوه)، برنامه‌ریزی منطقه‌ای (آزاد مرودشت)، سال پنجم. شماره 19.
-  فرج‌نیا، اصغر؛ جمشید یاراحمدی؛ نسرین حاجی‌حسنی؛ علی تاج‌آبادی‌پور (1394). پهنه بندی مناطق رویشی پسته از نظر اقلیمی در استان آذربایجان شرقی، نشریه علمی- پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی. سال21. شماره 60. صفحات 298-281.
-  قائمی، هوشنگ؛ آذر زرین؛ فرامرز خوش‌اخلاق (1395). اقلیم‌شناسی مناطق خشک، انتشارات سمت.
-  قمرنیا، هوشنگ؛ نرگس سلطانی (1395). پهنه‌بندی مناطق مستعد کشت زعفران در کرمانشاه: رهیافتی برای تغییر الگوی کشت و مقابله با کمبود آب، نشریۀ مدیریت اراضی. جلد 4. شمارۀ 1.
-  کیان‌بخت، سعید (1387). سروری سیستماتیک برفارماکولوژی زعفران و مواد مؤثر آن، پژوهشکدۀ گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی. فصل‌نامۀ گیاهان دارویی سال هفتم. دورۀ چهارم. پاییز.
-  کوچکی، علیرضا، سیدمحمد سیدی (1394). فنولوژی و روند تشکیل بنه‌های دختری زعفرا (Crocus sativus L.) در طی دورۀ رشد، نشریۀ پژوهش‌های زعفران. جلد 3. شمارۀ 2. پاییز و زمستان.
-  مقامی‌‌مقیم، غلامرضا؛ سیدمحمود حسینی‌صدیق (1395). شرایط کشت پسته در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران، انتشارات سخن‌گستر. ص 33.
-  میرموسوی، سیدحسین؛ حدیث کیانی (1396). بررسی و طبقه‌بندی اقلیمی کوپن در ایران در سال 1975 و مقایسۀ آن با خروجی مدل MIROC برای سال‌های 2030، 2050، 2080، 2100 تحت سناریوها A1B و A2 (با تأکید بر مسئلۀ تغییر اقلیم)، جغرافیا و مخاطرات محیطی. شمارۀ 22. تابستان. صفحات 72-59.
-  یاراحمدی، جمشید؛ نسرین حاج‌حسنی؛ اصغر فرج‌نیا؛ اصغر تاج‌آبادی‌پور (1396). پهنه‌‌بندی مناطق رشد رویشی پسته ازنظر اقلیمی در استان آذربایجان‌‌شرقی. نشریۀ جغرافیا و برنامه‌‌ریزی، سال 21. شمارۀ 60. تابستان 1396. صفحات 298-291.
 
-  یزدچی، سعید؛ علی‌اکبر رسولی؛ حسن محمودزاده؛ محمدزرّین‌بال (1389). سنجش ‌‌قابلیت اراضی شهرستان مرند برای کشت زعفران براساس روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره، دانش آب و خاک. جلد 20. شمارۀ 3. صفحات 170-151.
-  یوسفی، عبدالله (1396). آمارنامۀ سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان شمالی، وزارت جهاد کشاورزی. ص 4.
 
-   Azizbekovu, N. sh, Milyaeva, E. L, Lobova, N.V. and Chailakhyan, M. Kh )1978(. Effect of Gibberellin and Kinetin on formation of flower organs on saffron Grocus, soviet plant phisiol, 25(4): 471-476.
-   Bown, W M (1993). AHP, Multiple Criteria Evaluation, in K;oysterman, R. et al (Eds), Spreadsheet Models for Urban and Regional Analysis, New Brunswick: Center for Urban Policy Research.
-   Mamat, N., and Daneil, J (2007). Statiscal analysis on time complexity and rank consistency between singular value decomposition and duality approach in AHP:A case study of faculty member selection. Mathematical and Computer Modeling 46:1099-1109.
-   Marinoni, O. (2007). Some words on the analysis and location of educational institutions(secondary school) using GIS Case Study of Isfahan 3. Spatial planning (Geography) from 0.19 to 38.
-   Rangahu (2003).Research Growing satfrou the whords most Expensive spice, Grop & food,20:14.