تحلیل درجۀ خطرپذیری مناطق شهری به‌منظور مدیریت بحران پس از زلزله با استفاده از روش FAHP در GIS مطالعۀ موردی: منطقۀ یک اهواز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد سنجش از دور و GIS، دانشکدۀ علوم زمین ،دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 مربی - گروه سنجش از دور و GIS - دانشگاه شهید چمران اهواز

3 دانشیار سنجش از دور و GIS، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

4 کارشناس ارشد سنجش از دور و GIS، شرکت بهرهبرداری از سد، نیروگاه و شبکه‌های آبیاری زهره و جراحی

چکیده

ازآنجایی که احتمال وقوع سوانح طبیعی در همه زمان و همه مکان وجود دارد، ایجاد و انجام تمهیدات لازم جهت برخورد و مقابله هرچه مناسب تر با این مخاطرات ضروری به نظر می رسد. منطقه یک اهواز از هسته های اولیه و اصلی شهر به شمار می رود و دارای بافت نسبتأ گسترده فرسوده و قدیمی و همچنین ترافیک سنگین است. از طرفی قسمتی از خط گسل اهواز در این محدوده وجود داردکه اهمیت بررسی و پژوهش را در زمینه مدیریت بحران بیشتر می کند. در پژوهش حاضر در جهت مدیریت صحیح بحران در منطقه 1 اهواز با بهرگیری از مدل FAHP در محیطGIS اقدام به تفکیک سطوح خطرپذیر منطقه گردید. عوامل موثر در این مدل شامل فاصله از گسل، میزان تراکم عبور و مرور، فاصله از معابر، فاصله از فضای باز، فاصله از مراکز درمانی، کیفیت ابنیه، فاصله از مراکز اصلی شهر، فاصله از ایستگاه های آتش نشانی، فاصله از ایستگاه های پمپ بنزین، فاصله از اماکن نظامی، فاصله از خدمات اجتماعی و تراکم جمعیت می باشد. در این تحقیق پس از استانداردسازی لایه های موثر به روش فازی، اقدام به تعیین درجه خطرپذیری سطوح منطقه 1 اهواز به روش FAHP شده است. نتایج حاصل از خروجی مدل نشان می دهد، از کل مساحت بلوک ها و مناطق ساختمانی منطقه 1 ، قسمت مرکزی و هسته اصلی منطقه یعنی خیابان های سلمان فارسی و محدوده اطراف آن و همچنین قسمت جنوبی منطقه که کوی طالقانی و ابوذر و تا حدودی کوی 22 بهمن را شامل می شود، در کلاس های شدیدأ نامطلوب تا نامطلوب (59/29درصد) و قسمت جنوب شرقی و شمال منطقه در کلاس متوسط تا بسیار مطلوب جای گرفته اند. تنها بخش بسیار کمی از کل منطقه در وضعیت بسیار مطلوب و مطلوب ترین قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Level of Risk in Urban Areas for Crisis Management After Earthquake Using FAHP method in GIS (Case study: 1th district of Ahvaz)

نویسندگان [English]

  • Farhad Kavoosi 1
  • Azim Saberi 2
  • Kazem Rangzan 3
  • maryam hosein zadeh 4
2 Lecture. Shahid Chamran University of Ahvaz, Faculty of Earth Science, Department of RS & GIS
4 M.Sc. of Remote sensing and GIS. Operation of the dams & power plants & Irrigation Networks Zohre & Jarahi
چکیده [English]

Establishing and executing appropriate arrangements for dealing with accidents is necessary because there is always the possibility for natural disasters. 1th district of Ahvaz is the cores of the primary city and it has relatively wide worn and old buildings and heavy traffic. Also a part of fault line of Ahvaz is located in this area so the consideration and researches in the field of crisis management is essential. In current research, in order to optimize the crisis management, different levels of risk shall be determined in district 1 of Ahvaz by using FAHP in GIS environment. The layers which are used in this model are as follow: The distance from fault, traffic density, distance from roads, distance from green spaces, distance from health centers, the quality of buildings, distance from the center of town, distance from fire stations, distance from petrol stations, distance from military sites and population density. The results shows that all blocks and buildings of the central part of the core zone, such as Salman Farsi Street and its surroundings, South part of shahid Taleghani and Abozar Street and approximately 22 Bahman area are located in level of totally undesirable to undesirable (29.59%), and part of south eastern and north area is labeled as medium desirable level. The small part of this area is at the desirable and totally desirable level.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Crisis management
  • Natural disasters
  • 1th district of Ahvaz
  • FAHP Method
  • GIS

مراجع

امینی‌ورکی، سعید؛ مهدی مدیری؛ فتح‌الله شمسایی؛ علی قنبری‌نصب (1393) شناسایی دیدگاه‌های حاکم‌بر آسیب‌پذیری شهرها در‌برابر مخاطرات محیطی و استخراج مؤلفه‌های تأثیرگذار در آن با استفاده از روش کیو، دو فصلنامۀ علمی- پژوهشی مدیریت بحران. ویژه‌نامۀ پدافند غیرعامل. صفحات 18- 5.
احدنژادروشتی، محسن (1388). مدل‌سازی آسیب‌پذیری شهرها در‌ برابر زلزله (نمونۀ موردی: شهر زنجان)، پایان‌نامۀ دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. دانشگاه تهران. تهران.
آهنچی،محمد (1376). مدیریت سوانح. سوابق، مفاهیم، اصول و تئوری‌ها، چاپ‌ اول. تهران. جمعیت هلال احمر.
برنا، رضا؛ غلام‌عباس‌ واحدپور (1390). بررسی نقش مدیریت مخاطرات طبیعی در کنترل سوانح و تصادفات جاده‌ای (مطالعۀ موردی: محور کرج- چالوس). فصلنامۀ برنامه‌ریزی منطقه‌ای. سال‌اول.شمارۀ 3.صفحات92-81.
بمانیان، محمدرضا؛ مجتبی رفیعیان؛ محمدمهدی  خالصی (1391). کاهش خطرپذیری شهر از بلایای طبیعی (زلزله) از‌طریقِ برنامه‌ریزی کاربری زمین (مطالعۀ موردی: ناحیۀ 5 منطقۀ 3 تهران). دو فصلنامۀ علمـی- پژوهشـی مدیریـت بحـران. شمـارۀ 2. صفحات 15- 5.
بهرام‌پور، مهدی؛ محمدرضا بمانیان (1391). تبیین الگوی جانمایی پایگاه‌های مدیریت بحران با استفاده از GIS (نمونۀ موردی: شهر تهران منطقۀ 3). دو فصلنامۀ علمی-پژوهشی مدیریت‌ایران. شمارۀ1. صفحات59-51.
پویان، ژیلا؛ فریبرز ناطقی‌الهی (1387). آسیب‌پذیری ابرشهرها در برابر زمین‌لرزه (مطالعۀ موردی: شهر تهران). سومین کنفرانس بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله. جلد 4. تهران.
پیشگاهی‌فرد، زهرا؛ ناصر اقبالی؛ عبدالرضا فرجی‌راد؛ بشیر بیگ‌بابایی (1391).  مدل‌سازی تعیین مناطق خطرپذیر با استفاده از مدل AHP در محیط GIS جهت مدیریت بحران شهری (مطالعۀ موردی: منطقۀ 8 شهرداری تبریز)، فصلنامۀ علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی. شمارۀ 37. صفحات200 - 183.
چاندرا .آ. م، گوش. سنتیل. کومار (1389). سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی. ترجمه: کاظم علوی پناه. جلد اول. چاپ اول، تهران، دانشگاه تهران.
خاکپور، برات‌علی؛ محمدجعفر زمردیان؛ سلیمان صادقی؛ احمد مقدمی (1390). تحلیل میزان آسیب‌پذیری فیزیکی- کالبدی منطقۀ 9 شهر مشهد از دیدگاه زلزله‌خیزی. جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای. شمارۀ 16. صفحات 34-1.
رنجبر، ابوالفضل؛ میر مجتبی حیدری (1386). Mobile GIS در خدمت مدیریت بحران زلزله شهرها، کنفرانس GIS شهری. آمل. دانشگاه شمال. صفحات 10-1.
صدری‌کیا، منصوره؛ علی منصوریان؛ پوریا امیرین (1387). طراحی و ایجاد یک شبکۀ اطلاعات بحران برای ایران با استفاده از Web GIS. همایش ژئوماتیک. تهران. صفحات 10-1.
شهرداری منطقۀ 1 شهر اهواز،
http://zone1.ahvaz.ir/Default.aspx?tabid=1421
عنبری، موسی (1381). ارزیابی رویکردهای نظری در مدیریت امداد فاجعه در ایران. مجموعه مقالات اولین همایش علمی- تحقیقی مدیریت امداد و نجات (اسفند1381)، مؤسسۀ آموزش عالی علمی- کاربردی هلال ایران وابسته‌به جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران.
عطایی، محمد (1389). تصمیم‌گیری چندمعیارۀ فازی، چاپ اول. شاهرود. انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود.
گرکز، یونس؛ محمد گرکز؛ محمدرضا عطرچیان (1383). اصول مدیریت بحران در حوادث غیر‌مترقبه و بلایای طبیعی، یازدهمین کنفرانس دانشجویان عمران سراسر کشور. دانشگاه هرمزگان. هرمزگان. صفحات 695-689.
گیوه‌چی، سعید؛ محمدامین عطار؛ اصغر رشیدی ابراهیم حصاری؛ نسترن نصبی (1392). مکان‌یابی اسکان موقت پس از زلزله با استفاده از GIS و تکنیک AHP (مطالعۀ موردی: منطقۀ 6 شیراز). مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای. شمارۀ 17. صفحات 118-101.
 مرکز ملی آمار، سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1385).
 مرکز ملی آمار، سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1390).
معاونت برنامه‌ریزی و توسعۀ شهرداری اهواز (1393).
http://planning.ahvaz.ir/LinkClick.aspx?fileticket=Ob-n M1S cIuM % 3d & tabid= 3601
منصوری، نبی‌الله؛ رحیم نظری؛ پروین نصیری؛ علیرضا قراگوزلو(1390). تدوین برنامه‌مدیریت بحران آتش‌سوزی جنگل با تکنولوژی GHS&RS، مجله کاربرد سنجش ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در برنامه‌ریزی فصلنامه. سال دوم. شماره 3.
Aghabakhshi H (2003). The charter of social work for disasters. Soc Welf J: 3(11): 133-46.persian.
Alexander, D (2006). Globalization of disaster: trends, problems and dilemmas. Journal of International Affairs, 59(2), 1-22.
Bolhari J, Chime N (2008).  Mental health intervention in Bam earthquake crisis: a qualitative study. Tehran Univ Med J, 65(13): 7-13.
Brans comb LM (2006). Sustainable cities: safety and security. Technology in Society; 28:225-34.
Esmailpour Z. N) 2014(. Fallahi Alireza, Motavafi sharif. Locating Temporary Settlements in Earthquake Crisis Using AHP and GIS (Case Study: Damavand Region). Journal of Civil Engineering and Urbanism, Vol 4, 581-585.
Gamily. I.H. EL, Selim .G, Hermas. E. A (2010). Wireless mobile field-based GIS science and technology for crisis management process: A case study of a fire event, Cairo, Egypt. The Egyptian Journal of Remote Sensing & Space Sciences,13,21-29.
Gibson, Gary (1997). An introduction to seismology", Disaster prevention and management, MCB university press, Emerald Group Limite,. Vol :6, No: 5, 356.
Hashemi M, Alesheikh A (2011). A GIS-based earthquake damage assessment and settlement methodology, Soil Dynamics and Earthquake Engineering: 31:1607-1617.
Handmer J, Dovers S (2007). Handbook of disaster and emergency policies and institutions. Earthscan Publications.
Karimi I, Hullermeier E (2007). Risk assessment system of natural hazards: a new: approach based on fuzzy probability. Fuzzy Sets and Systems; 158:987-99.
Montoya L, Masser I (2005). Management of natural hazard risk in Cartago, Costa Rica. Habitat International; 29:493–509.
Olsen GR, Carstensen N, Hoyen K (2003). Humanitarian crisis: what determines the level of emergency assistance? Media coverage, donor interest and the aid business Disasters; 27:109-26.
Pelling, M. (2003). The vulnerability of cities: natural disasters and social resilience: Earthscan.
Ponis. Stavros T, Ntalla. Athanasia (2016). Crisis management practices and approaches: Insights from major supply chain crises. Procedia Economics and Finance 39, 668-673.
Roberts. Jonathan (1988).  Dicision-Making  during  international  crisis,  London: Mac Millan, press LTD.
Rosenthal, U, Charles, M. T., Hart, P.T. (eds). (1989). Coping with crisis: The management of disasters, riots and terrorism. Springfield: Charles C. Thomas, 10.
Stanganelli, M. (2008). A new pattern of risk management: The Hyogo Framework for Action and Italian practise. Socio-Economic Planning Sciences, VOL:42(2), pp: 92-111.
UN-ISDR (2004). Terminology of disaster risk reduction. United Nations, International Strategy for Disaster Reduction, Geneva, Switzerland. http://www.unisdr.org/eng/library/lib-terminology-eng%20 home.htm.
UN-ISDR (2015). UNISDR ANNUAL REPORT 2015. United Nations, International Strategy for Disaster Reduction, Geneva, Switzer
.http://www.unisdr.org/we/inform/publications/48588.
Villagra P, Rojas B C, Ohno R C, Ma Xu c, Gómez K A (2014). A GIS-base exploration of the relationships between open space systems and urban form for the adaptive capacity of cities after an earthquake: The cases of two Chilean cities. Applied Geography 48, 64e78.
Zhou, H., Wang, J., Wan, J., & Jia, H (2010). Resilience to natural hazards: a geographic perspective. Natural Hazards, 53, 21e 41.
http://dx.doi.org/10.1007/s11069-009-9407.
نشریه جغرافیا و توسعه
دوره 16، شماره 50
فروردین 1397
صفحه 161-180

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 بهمن 1396
  • تاریخ پذیرش: 18 بهمن 1396
  • تاریخ اولین انتشار: 01 فروردین 1397

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار