تحلیل نوزمین ساخت در حوضه‌های شمال غرب دامنۀ سهند (آذربایجان شرقی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، مخاطرات ژئومورفیک، دانشگاه تبریز، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، تبریز، ایران

2 استاد، ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، تبریز، ایران

3 کارشناس ارشد، هیدروژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، تبریز، ایران

چکیده

ارزیابی تکتونیک فعال در هر منطقه دارای اهمیّت زیادی است. وجود گسل­های متعدد در محدودۀ کوهستان سهند، زمینۀ مناسبی را برای بررسی فعالیت­های تکتونیکی در حوضه­های این منطقه فراهم کرده است. حوضه­های آبریز اسکوچای و آذرشهرچای در شمال‌غرب کوه سهند واقع شده­اند. شواهد ژئومورفولوژیکی حوضه­های مورد بحث حاکی از ادامۀ فعالیت­های نئوتکتونیکی در دوران پلیو-کواترنر است. هدف از این پژوهش ارزیابی نسبی تکتونیک فعال منطقه با استفاده از تحلیل­های شکل­سنجی و مقایسۀ نتایج به‌دست آمده از شاخص‌های ژئومورفیک و شواهد ژئومورفولوژیکی می­باشد. در این پژوهش از شاخص‌های ژئومورفولوژیکی متعدد (AF,BS,T,SL,S,VF)، نقشه­های توپوگرافی و زمین­شناسی، نرم­افزارهای Arc GIS، Arc map، Global mapper برای تجزیه و تحلیل فعالیت­های نئوتکتونیکی منطقه استفاده شده است.
نتایج تحقیق نشان می­دهد مقادیر به‌دست آمده از شاخص‌های ژئومورفیک و بررسی شواهد ژئومورفولوژیکی حاکی از فعال بودن نئوتکتونیک با درجات مختلف در کل محدودۀ مورد مطالعه است؛ به‌طوری که فعالیت تکتونیکی در هر دو حوضۀ مورد بررسی بالاست و حوضه­ها بر اساس طبقه­بندی شاخص IATدر کلاس 2 قرار می‌گیرند. مقادیر کمّی‌ به‌دست آمده از شاخص‌های ژئومورفیک توسط شواهد ژئومورفولوژیکی همچون تغییرات شدید در نیمرخ طولی رودخانه، دیوارۀ قائم مسلط بر رودخانه، عدم تقارن رودخانۀ اصلی، عدم تقارن شبکۀ زهکشی، طول بیشتر آبراهه در سمت رودخانه، تغییر میزان عمق و پهنای بستر رودخانه و دره‌های عمیق تأیید می‌شوند. نتایج شاخص‌های مورد بررسی و شواهد ژئومورفولوژیکی حاکی از تأثیرپذیری بیشتر سامانۀ رودخانۀ حوضه­های مورد بررسی از حرکات نئوتکتونیکی جوان است. این تحلیل­ها و نتایج به‌دست آمده حاکی از ادامۀ فعالیت­های نئوتکتونیکی در منطقه است و در مجموع هر دو حوضۀ آبریز از نظر فعالیت تکتونیکی فعال تشخیص داده شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Neotectonics Analysis in the Basin of the North West Slopes of Sahand (East Azerbaijan)

نویسندگان [English]

  • Nasrin Samandar 1
  • Shahram Roostaei 2
  • Jila Skandari 3
چکیده [English]

The evaluation of active tectonics in each region is important. Several faults in the Sahand mountain range provide a suitable basis for studying tectonic activities in the basins of this region. Eskochai and Azarshahrchay basins are located on the northwest of Sahand Mountain. The geomorphologic evidence of the basins under discussion suggests the continuation of neo tectonic activities during the Plough Quaternary period. The purpose of this study was to evaluate the relative activity of the tectonics of the area using formometric analysis and comparing the results obtained from geomorphic indicators and geomorphologic evidence. In this research, various geomorphologic indices (AF, BS, T, SL, S, VF), topographic maps and geology maps, Arc GIS software, Arc maps, global mapper have been used for analyzing Neotectonic activities  of the region. The results of the study indicate that the values ​​obtained from geomorphic indices and the study of geomorphologic evidence suggest the neotectonic activity with different degrees in the whole range of study, so that tectonic activity in both studied basins is high. And basins are classified according to the classification of the IAT index in class 2. Numerical quantities obtained from geomorphic indices by geomorphologic evidence such as extreme changes in longitudinal river profiles, vertical wall over the river, main river asymmetry, drainage network asymmetry, length of the waterway on the river side, change in depth and width of the river bed Deep valleys are confirmed. The results of the observed indices and geomorphologic evidence indicate that the river system of the river basin is more influential than the young neo tectonic movements. According to these analyzes, the results indicate that the neo tectonic activity in the region continues, and in total, both basins were detected in terms of active tectonic activity.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Neo tectonic
  • Geomorphic indices
  • Eskochai basin
  • Basin Azarshahrchay
  • Sahand slopes

مراجع

بیاتی‌خطیبی،  مریم؛ معصومه  رجبی؛ محمدرضا نیکجو (1383). بررسی و تحلیل همگونی تحول دره‌ها در توده کوهستانی سهند. طرح پژوهشی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی.  صفحات 118-109. 
بیاتی‌خطیبی، مریم (١٣٨٨). تشخیص فعالیت‌های نئوتکتونیکی در حوضۀ آبریز قرنقوچای با استفاده از شاخص­های ژئومورفیک و مورفوتکتونیک، فضای جغرافیایی. شماره ٢٥. صفحات 50- ٢٣.
ثروتی، محمدرضا؛ محمدمهدی حسین‌زاده؛ ندا  جباری (1391). مطالعه مورفوتکتونیک فعال حوضۀ آبخیز حصارک (شمال ‌غرب تهران)، با استفاده از شاخص‌های مورفومتریک" پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی. شماره 2. صفحه 17.
سلیمانی، شهریار (1377). رهنمودهایی در شناسایی حرکات تکتونیکی فعال و جوان با نگرشی بر مقدمات دیرینه لرزه‌شناسی، انتشارات مؤسسۀ بین‌اللملی زلزله شناسی و مهندسی زلزله.
حافظی‌مقدس، ناصر (1388). زمین‌ریخت‌شناسی ‌کاربردی، دانشگاه صنعتی شاهرود. 256 ص
کرمی، فریبا (1388). ارزیابی نسبی فعالیت‌های تکتونیکی با استفاده از تحلیل‌های شکل سنجی در حوضه اوجان‌چای در شمال شرق کوهستان سهند،  مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. سال20. شماره 3. پیاپی 35. صفحات 154-135.
کرمی، فریبا؛ مریم بیاتی­خطیبی؛ محمدرضا نیکجو؛ داود مختاری (1392). بررسی و تحلیل شواهد ژئومورفولوژیک و تکتونیک فعال در حوضه­های شمالی شهرچای میانه، فضای جغرافیایی. شماره 42. صفحات 53-33.
حبیب­اللهیان، محمود؛ محمدحسین رامشت (1391). کاربرد شاخص­های ارزیابی تکتونیک جنبا در برآورد وضعیت تکتونیکی بخش علیای زاینده‌رود" جغرافیا و توسعه. شماره 26. صفحات 112-99.
رسولی،علی‌اکبر(1367).بررسی ژئومورفولوژی دامنه‌های شمال‌ ­غرب سهند حوضۀ اسکوچای، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
سمندر، نسرین (1393). ارزیابی نو زمین ساخت در روند تغییرات بستر و ویژگی‌های ژئومورفولوژیکی رودخانه با به‌کارگیری شاخص‌های ژئومورفیک، مطالعۀ موردی: اسکوچای، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
مختاری‌کشکی، داود (١٣٨٥). کاربرد شاخص‌های ریخت­سنجی در تعیین میزان فعالیت گسل­ها، مورد نمونه: گسل شمالی میشو، علوم زمین. شماره ٥٩. صفحات 83-٧٠.
مقصودی، مهران؛ مریم  جعفری‌اقدم؛ سجاد باقری سیدشکری؛  مسعود مینایی (1390) بررسی تکتونیک فعال حوضه ی آبخیز کفرآور با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک و شواهد ژئومورفولوژیکی جغرافیا وتوسعه. شماره 25. صفحات 136-111 .
 مومی­پور، مهدی (١٣٩١). تحلیل نقش تکتونیک فعال در روند تکامل شبکه­های آبراهه­ای مطالعه موردی منطقه دینارکوه، رسالۀ دکتری. دانشکده جغرافیا. دانشگاه تبریز.
یمانی، مجتبی؛ مهران مقصودی؛ محمدرضا قاسمی؛ وحید محمدنژاد (1391). شواهد مورفولوژیکی و مورفومتریکی تأثیر تکتونیک فعال در مخروط­افکنه­های شمال دامغان، پژوهش­های جغرافیای طبیعی. سال 44. صفحات 18-1.
Bull,WB (2009).Tectonically Active Landscapes. Willy-Blackwell,Oxford.326pp.
 Burbank,D.W., Anderson, R.S (2000). Tectonic geomorphology. Blackwell Science, 274 Pages.
 Burbank, D. W., McLean, J. K., Bullen, M., Abdrakhmadov,K.Y.and Miller, M. M (1999), Partitioning of intermountain basins by thrust-related folding, Tien Shen, Kyrgyzstan, Basin Research, 11, PP: 75-92.
Burbank, D. W., Anderson, R. S (2001). Tectonic Geomorphology” Blackwell Science.
Cannon. P. J (1976). Generation of explicit parameters for a quantitative geomorphic study of Mill Creek drainage basin, Oklahoma Geology Notes, 36(1), P: 3-16.
Cox R. T (1994). Analysis of drainage basin symmetry as a rapid technique to identify areas of possible quaternary tilt block tectonics: an example from the Mississippi embayment, Geol. Soc.Am.Bull.106. PP:571- 581.
 Duglas, W. Burbank, Robert, S. Anderson. (2002). Tectonic Geomorphology. Blackwell Science,   Ltd,  288 pages.
Figueroa, & Andria, M. Jeffrey, R. Knott (2010). Tectonic geomorphology of the southern Sierra Nevada Mountains (California): Evidence for uplift and basin formation”, Geomorphology 123, PP: 34-45.
 Hamdouni, R. E., Irigaray, C. Fernandaz, T., Chacon, T., Keller, E. A (2008). Assessment of Relative Active Tectonic, South West Border of the Sierra Nevada (Southern Spain) Geomorphology,  96, PP: 150-173.
 Guarnieri,P and pirrotta,C.(2008). The response of drainage basins to the late Quaternary tectonic in the sicilian side of the messina strait(NE sicily),Geomorphology, 95. PP: 260-273.
K¨asner,A.,Gloaguen, R (2009)."Neotectonic information from drainage  basin geometry in the Tajik depression", IGARSS 2009 conference, PP:II-353- II-356.
Keller. E.A., Pinter. N (2001), Active Tectonics, Earthquakes, Uplift and Landscape (2nd Edition), New Jersey, Prentice Hall, 362 pages.
 Radoane,m.radoane,n,and dumitriu, d (2003). Geomorphological evolution of longitudinal river profile in the carpatians. geomorphology. Vol. 50: 293-306.
 Ramirrez-Herrera, M. T (1998). Geomorphic assessment of active tectonics in the Acambay graban, Mexican Volcanin belt. Earth surface process and land froms. Vol. 23, PP: 317-322.
Richard A. Marston, John D. Mills, David R. Wrazien, Beau Bassett, Dale K. Splinter (2005), Effects of Jackson lake dam on the Snake River and its floodplain grand teton national park, Wyoming,Usa,Geomorphology,Vol 71,PP:79-98.
Zámolyi A.B.Székely, e. Draganits, G. Timá (2010) ;"Neotectonic control on river sinuosity at the western margin of the Little Hungarian Plain", Geomorphology 122, (3-4) PP: 231-23.
Walker, Richard Thomas Morteza Talebian, Sohei Saiffori, Robert Alastair Sloan, Ali Rasheedi, Natasha MacBean, Abbas Ghassemi (2010); “Active faulting earthquakes, and restraining bend development near Kerman city in southeastern Iran”, Journal of Structural Geology, Volume 32. PP:. 1046-1060.
 
 
فصلنامه جغرافیا و توسعه
دوره 15، شماره 49
زمستان 1396
صفحه 205-224

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 آذر 1396
  • تاریخ پذیرش: 18 آذر 1396

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار