ارزیابی و تحلیل تغییرات هندسی نیمرخ طولی و عرضی رودخانه‌ی قره‌ سو طیّ سال‌های 1334-1393

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا، دانشگاه یزد

2 کارشناسی ارشد هیدروژئومورفولوژی، دانشگاه یزدf

چکیده

پلان هر رودخانه، معرّف بسیاری از ویژگی‌های ژئومورفولوژیکی و دینامیکی آن رودخانه است. شکلنیمرخطولی و عرضیرودومخصوصاًدرجهتقعّرآنبهعواملمختلفیازجملهتمرکزدبی جمعشدهازشبکه‌هایزهکشیبهمجرایاصلیرود،میزانفرسایشرسوبدرامتداد مجرا،سنگ‌شناسی،توپوگرافیوویژگی‌هایتکتونیکیحوضهبستگیدارد. طبیعی است که با تغییر در این شرایط، پلان رودخانه تغییر پیدا می‌کند. هدفاز این پژوهش بررسی و تحلیل تغییرات ژئومورفیک نیمرخ‌های طولی و عرضی رودخانه‌ی قره‌سو طیّ بازه‌ی زمانی 1334-1393 بوده کهبا توجه به طویل بودن (حدود 400 کیلومتر)، رودخانه به 5 بازه تقسیم شده و سپس برای رسم مقاطع طولی رودخانه از تصویر ماهواره‌ای PAN IRS،مدل ارتفاعی(DEM)نقشه‌ توپوگرافی50000/1 منطقه و نرم‌افزار ArcGISاستفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که رودخانه‌ی قره‌سو یک نیمرخ طولی نسبتاً منظم و یکنواخت با پیچ و خم‌های متعددی را می‌پیماید که شکل کلی آن مقعّر بوده و به سمت پایین‌دست انحراف بیشتری  نسبت به خاستگاه اولیه پیدا کرده است به گونه­ای که میزان انحزاف آن در بازه‌ی پنجم به حدود 50 درجه می‌رسد. از نظر نیمرخ عرضی نیز رودخانه طیّ 60 سال اخیر روند کاهشی داشته است. در طیّ این دوره‌ی زمانی بیشترین تغییر در نیمرخ عرضی در بازه‌ی دو و پنج بوده و کمترین تغییر در نیمرخ عرضی در بازه‌ی یک اتفاق افتاده است. نتایج حاکی از تمایل رودخانه به افزایش رسوب‌گذاری و کاهش فرسایش در بیشتر بخش‌ها بوده که این امر نشان‌دهنده‌ی استقرار شرایط تعادل پایدار بر رودخانه است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Study and analysis of geometrical variations of longitudinal and cross profiles of Qaresou River during 1954-2014

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sharifi paichoon 1
  • Fatemeh Parnoon 2
چکیده [English]

The plan of a river shows many geomorphological and dynamic  characteristics of the river. In fact, the longitudinal  and cross profiles  of the river and especially  the rate of its concavity depends on different parameters such as centralization of discharge material gathered from the drainage network to the main channel of the river, erosion of channel, litho logy, topography and tectonic factors of the basin. clearly by changing these parameters, the plan of the river will changes. The goal of the research is analyzing geomorphological changes of longitudinal and cross profile of  Qaresou River during 1954-2014. At first, due to high length of the river( about 400 km) , the river was divided in to  five segments and then for drawing the longitudinal sections of the river, satellite photos of PAN IRS, elevation  model ( DEM), topographic map of the area 1:50000 and Arc Gis map were used. Findings show that the longitudinal profile of Qaresou river is relatively regular and uniform, which has multitude meanders. Also, the general form of the Qaresou River is concave and has diverted toward the downstream than primarily origin in a way that its diversion rate will reach to 50 degrees at the fifth segment . Also from the view  point of latitudinal profile, the river has had a reducing trend within the last 60 years ago. During this  time period, the most rate of change has been  observed in  segments 2 and 5 . Results show that the river tendency is toward the increase of sedimentation and decrease of erosion in the most parts that shows the steady state equilibrium of the river .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qaresou River
  • River Geomorphology
  • Longitudinal Profile
  • cross profile
  • Geometrical changes

مراجع

-       اسماعیلی،رضا(1385).تحلیل‌ژئومورفولوژی‌رودخانه‌ای حوضه‌ی آبریز لاویج رود با تأکید بر استیل رود، پایان‌نامه دکتری. دانشکده علوم انسانی و اجتماعی. دانشگاه تبریز.

-       اسماعیلی، کاظم؛ محمود شفاعی‌بجستان؛سیدمحمود کاشفی‌پور (1386) .بررسی آزمایشگاهی عوامل مؤثر بر انتقال رسوب در شرایط سیلاب طغیان، علوم و مهندسی آبخیزداری ایران. شماره 2. پاییز1386.

-       جعفربیگلو، منصور؛ باقر سیدلشکری؛ سعید نگهبان؛ طاهر صفرراد (1390). بررسی تغییرات بستر و ویژگی‌های ژئومورفیکی رودخانه‌ی گیلان غرب در سال­های 1344 تا 1381، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی. شماره 2. صفحات 102-87.

-       حسین‌زاده، محمدمهدی؛ رضا اسماعیلی؛ صدرالدین متولی(1385).شناسایی اشکال ژئومورفیک‌رودخانه‌ای بخش اول: مروری بر اشکال بستری (مطالعه موردی: رودخانه‌های حوضه‌های شمالی البرز مرکزی-چالوس تا تالار)، مجله سرزمین. شماره 11. صفحات 90-78 .

-       حسینی، سیدجواد (1394). بررسی عوامل مؤثر در تکامل پیچانرودی زنجان‌رود و پهنه‌بندی پایداری پادگانه‌های آن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران. دانشکده جغرافیا.

-       رنگزن،کاظم؛بهرام صالحی؛ پروین سلحشوری (1387). بررسی تغییرات منطقه‌ی پایین دست کرخه قبل و بعد از ساخت سد با استفاده از تصاویر چند زمانه LandSat اولین همایش ئوماتیک ایران. صفحات 11-1.

-       مقصودی،مهران؛ سیامک شرفی؛یاسر مقامی (1389). روند تغییرات الگوی مورفولوژیکی رودخانه‌خرم‌آباد با استفاده از RS، GIS و Auto Cad برنامه‌ریزی و آمایش فضا. صفحات 294-275.

-       مقصودی، مهران؛ اصغر نویدفر؛ محمد قنبری؛ علی رضایی(1394).تحلیل کمّی تأثیرلیتولوزژی وتکتونیک بر نیمرخ‌طولی رودخانه‌مطالعه‌موردی:رودخانه ارجان- ‌چای، مجله پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی. سال چهارم. شماره 1. تابستان 1394. صفحات 117-104.

-       نجفی، محمدرضا؛ محمدجعفر جمیری (1384). برآورد دبی‌های سیلابی بر اساس خصوصیات هندسی و هیدرولیکی مقاطع رودخانه،مجله‌تحقیقات‌مهندسی کشاورزی. شماره 24. پاییز 1384.

-       نوحه‌گر، احمد؛ محمدمهدی حسین‌زاده؛ طاهره افشار (1389). تغییرات ژئومورفولوژیک نیمرخ طولی و عرضی علیای رودخانه میناب (از سد تا پل‌میناب، فصلنامه علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران. سال هشتم. شماره 24.

-       واعظی‌پور، حسین‌علی؛ مهدی اژدری‌مقدم؛ ناصر طالب‌بیدختی (1389). بررسی تغییرات مورفولوژی رودخانه سیستان، دومین کنفرانس سراسری مدیریت جامع منابع آب کرمان. دانشگاه شهید باهنر کرمان. انجمن مهندسی آبیاری و آب.

-       یمانی، مجتبی؛ محمدمهدی حسین‌زاده؛ احمد نوحه‌گر (1385). هیدرودینامیک رودخانه‌های تالار و بابل و نقش آن در ناپایداری و تغییر مشخّصات هندسی آنها، پژوهش‌های جغرافیایی. شماره 55.

-       یمانی،مجتبی؛ابوالقاسم گورابی؛زهرا عابدینی (1394). تحلیل روند تغییرات مورفولوژیکی الگوی آبراهه بابلرود از طریق نیمرخ‌های متساوی البعد(ترانسکت)، فصلنامه هیدروژئومورفولوژی.شماره3. تابستان 1394. صفحات 157-137.

-       Abate,Mengiste., Nyssen, Jan., Steenhuis, Tammo S., Moges, Michael M., Tilahum, Seifu A., Enku, Temesgen., Adgo, Enyew (2015). Morphological changes of Gumara River channel over 50 years, upper Blue Nile basin, Ethiopia, Journal of Hydrology 525, 152-16.

-       Ortega, J. A., Razola, L., & Garzón, G (2014) Recent human impacts and change in dynamics and morphology of ephemeral rivers. Natural Hazards & Earth System Sciences.‏14:713-730

-       Rebelo, L. M., Johnston, R., Hein, T., Weigelhofer, G., D’Haeyer, T., Kona, B., & Cools, J (2013). Challenges to the integration of wetlands into IWRM: The case of the Inner Niger Delta (Mali) and the Lobar Floodplain (Austria). Environmental Science & Policy, 34, 58-68.

-       Ribolin, A., Pagnolo, M )2007(. Drainage Network Geometry versus Tectonics in the Argentera Massif (French- Italian Alps), Geomorphology, Vol. 93, No.3-4, PP: 253-266.

-       Schumm, S.A (1984). Channel Morphology. Symposium on River Meandering–June 1984, Colorado State University, Fort Collins Colorado, PP: 250-260.

-       Gabrielle, CL., David and et al (2009). The impacts of ski slope development on stream channel morphology in white river national Forest, Colorado, USA- Journal home page, Geomorphology, 375-388.

-       Gregory, K. J (2006). The Human Role in Changing River Channels, Journal of Geomorphology 79, P: 172.

-       Hayakawa, Y.S. and Oguchi, T (2006). DEM-based Identification of Fluvial Knick Zones and its Application to Japanese Mountain rivers, Journal of Geomorphology, 78, P:90.

-       Reinfelds, I., Cohen, T., Batten, P. and Brierley,G (2004). Assessment of Downstream Trends in Channel Gradient, Total and Specific Stream Power: A GIS Approach", Geomorphology, 60, P:403.

 

 

فصلنامه جغرافیا و توسعه

دوره 15، شماره 46
بهار 1396
صفحه 43-60

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 04 اسفند 1395
  • تاریخ پذیرش: 04 اسفند 1395

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار