تحلیل تاب‌آوری کالبدی در برابر زلزله مطالعه موردی؛ بافت فرسوده‌ی شهر مرزی زاهدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری- منطقه‌ای، دانشگاه سیستان و بلوچستان

3 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه زابل

چکیده

شهر مرزی زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرق ایران و نزدیک مرز ایران و کشورهای افغانستان و پاکستان قرار دارد. با توجه به اینکه گسلی بنیادی به ‌طول 120 کیلومتر با امتداد شمالی- جنوبی از نزدیکی شهر زاهدان عبور می‌نماید، این مهم، شهر را در معرض خطر زلزله قرار داده است. اینک در این مقاله، چگونگی و میزان تاب­آوری محدوده‌ی بافت فرسوده‌ی شهر مرزی زاهدان در برابر زلزله با هشت معیار شامل؛ مصالح ساختمانی، قدمت ساختمان، تعداد طبقات، تراکم ساختمان، تراکم جمعیّت، دسترسی به فضای باز، کیفیت ابنیه و مساحت قطعات، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و به دو صورت اسنادی و پیمایشی انجام شده است. نتایج حاصل از تحلیل یافته­ها، بیانگر آن است که میزان تاب­آوری بافت فرسوده در برابر زلزله، نامناسب است. بطوری‌که با توجه به شاخص مصالح ساختمانی و اهمیّت آن در برابر زلزله، بالاترین ضریب امتیاز را این شاخص به خود اختصاص داده و برابر با 286/0 می­باشد. اصولاً تجربه زلزله­ها حاکی از آن است که نوع مصالح ساختمانی به کار رفته در سازه بیشتر از دیگر معیارها، میزان تاب­آوری ساختمان در برابر زلزله را نشان­ می­دهد؛ چنانکه هر­چه در­ سازه­ از مصالح بادوام­تر استفاده شده باشد، میزان تاب­آوری آن در برابر زلزله افزایش می‌یابد. در  اولویّت ­دوم، کیفیت ­ابنیه قرار­دارد که امتیاز این معیار در این پژوهش معادل 228/0 بوده و بالاخره کمترین امتیاز را مساحت قطعات (023/0) به خود اختصاص داده است. در عین حال نتایج پژوهش بیانگر آن است که عدم توانایی مالی ساکنان برای بهسازی و نوسازی ابنیه، روند تخریبی بناهای موجود در ­بافت ­فرسوده را در­ سال­های اخیر تشدید­ کرده، که با توجه به زلزله­خیز بودن منطقه، می‌بایست به ارتقای شرایط کیفی سکونت در این محدوده اقدام گردد. از این رو توجه بیش از پیش به مفهوم تاب­آوری کالبدی برای بالا بردن توان شهر در برابر خطر زلزله به ویژه در بخش‌های شمالی و جنوب شرق ناحیه بافت فرسوده ضروری می باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Analysis of Physical Resilience Against Earthquake in Old Texture of City Zahedan Boarder city

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Rusta 1
  • Issa Ebrahimzadeh 2
  • Mojtafa Istgaldi 3
چکیده [English]

Border city of Zahedan, center of Sistan-Baluchestan province in Iran South East Near the border Iran and countries of Afghanistan and Pakistan.  is  a fundamental fault with a length of 120 km along the north-south ward that passes  an area near of Zahedan city and put this city at the risk of earthquake. The purpose of this study is to analyze the physical Resilience  of the old texture of Zahedan border city against Earthquake by 8 criteria including construction materials, building's age, number of floors, building density, population density, access to open space, quality of  buildings and area of the parts. The study is of descriptive- analytical one and has been conducted in two methods of  documents and surveying .The analysis of the obtained findings showed that the rate of  physical Resilience of old texture against earthquake shows that the index of construction materials, regarding its importance against earthquake has assigned itself the highest point and is equal to 0.286. The earthquake experience indicates that the type of used construction  material in the structure has showed a greater rate of resilience against earthquake, so that as much durable material is used, its resilience against earthquake will increase. The second  priority is the quality of building which its score is 0.228 and its lowest score is for the area of parts (0.023). Also based on the performed studies, lack of financial capability of the residents for optimization and renovation of the building has accelerated the destruction trend of the existing buildings in the texture during the recent years. And with respect to the seismicity of this area, the promotion of qualitative conditions of the area shall be reviewed. This issue necessitates more attention to the concept of physical resilience for increasing its capability against earthquake especially at the north and south east parts of the old textures.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Resilience of Phyaical
  • Earthquake
  • Old Texture
  • City Border
  • Zhedadn

مراجع

-  ابراهیم­زاده، عیسی؛ سعید ملکی؛ داود حاتمی (1393). ارزیابی وضعیت ایمنی در پارک­های شهری نمونه‌موردی: پارک‌های شهر ایذه، مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری. شماره 19. صفحات 72-57. 
-  ابراهیم­زاده، عیسی؛ شمس­اله کاظمی­زاد؛ حکیمه قنبری (1393). تحلیلی بر آسیب­پذیری ناشی از زلزله با تأکید بر ارائه‌ی الگوی بهینه مکان­یابی کاربری­های ویژه (بهداشتی- درمانی و آموزشی) موردشناسی:بافت فرسوده شهر تبریز، مجله جغرافیا و آمایش شهری- منطقه­ای. شماره 4. صفحات 16-1. 
-  پریور، پرستو؛ شهرزاد فریادی؛ احمدرضا یاوری؛ اسماعیل صالحی؛ پگاه هراتی (1392). بسط راهبردهای پایداری اکولوژیک برای افزایش تاب­آوری محیط­زیست شهری (نمونه موردی: مناطق ۱ و ۳ شهرداری تهران)، مجله محیط­شناسی. سال 39. شماره 1. صفحات 132-123.
 
-  پوراحمد، احمد؛ صدیقه لطفی؛ امین‌فرجی؛ آزاده عظیمی (1388). بررسی ابعاد پیشگیری از بحران زلزله (مطالعه موردی: شهر بابل)، مجله مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای. شماره اول. صفحات 24-1.
-  پورمحمدی،محمدرضا؛ علی مصیب­زاده (1387). آسیب­پذیری شهرهای ایران در برابر زلزله و نقش مشارکت محله­ای در امدادرسانی آنها، مجله جغرافیا و  توسعه. شماره 12. صفحات 144-117.
-  پورموسوی، سیدموسی؛ علی شماعی؛ محسن احدنژاد؛ علی عشقی­چهاربرج؛ سمیه خسروی (1393). ارزیابی آسیب­پذیری ساختمان­های شهر با مدل Fuzzy AHP و GIS مطالعه موردی: منطقه سه شهرداری تهران، مجله جغرافیا و  توسعه. شماره 34. صفحات 138-121.
-  خاکپور، براتعلی؛ سلمان حیاتی؛ مهدی کاظمی­بی­نیاز؛ غزاله ربانی­ابوالفضلی (1391). مقایسه تطبیقی/ تحلیلی میزان آسیب­پذیری بافت­های شهری در برابر زلزله با استفاده از مدل­های تحلیل سلسله مراتبی و فازی (نمونه موردی: شهر لامرد)، فصلنامه آمایش محیط. شماره 22. صفحات 38-21.
-  رضایی، محمدرضا (1392). ارزیابی تاب­آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی مطالعه­ی موردی: زلزله­ی محله­های شهر تهران، مجله مدیریت بحران. شماره 3. صفحات 38-27.
-  رضایی، محمدرضا؛ مجتبی رفیعیان؛سیدمصطفی حسینی (1394). سنجش و ارزیابی میزان تاب­آوری کالبدی اجتماع­های‌شهری در برابر زلزله مطالعه‌موردی: محله‌های شهر تهران، فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی. شماره 94. صفحات 623-609.
-  رفیعیان، مجتبی؛ محمدرضا رضایی؛ علی عسکری؛ اکبر پرهیزکار؛ سیاوش شایان (1390). تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص­سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌-محور (CBDM)، مجله برنامه­ریزی و آمایش فضا. دوره پانزدهم. شماره 4. صفحات 41-19.
 
 
-  رمضان­زاده­لسبوئی، مهدی؛ سیدعلی بدری؛ علی عسکری؛ محمد سلمانی؛ مجتبی قدیری‌معصوم (1391). تاب­آوری روستاهای مناطق نمونه گردشگری در حوضه­های سیل‌خیز بر اساس روش تصمیم­گیری چند شاخصه مطالعه موردی: روستاهای چشمه­کیله تنکابن و سرد آبرود کلاردشت، مجله برنامه­ریزی و توسعه گردشگری. دوره 1. شماره 3. صفحات 97- 78.  
-  زنگی­آبادی، علی؛ میثم رضایی؛ مهدی مومنی­شهرکی؛ سارا میرزایی (1392). ارزیابی آسیب­پذیری بخش مرکزی کلان شهرهای ایران در برابر بحران زلزله، با استفاده از مدل IHWP مطالعه موردی: منطقه 3 شهر اصفهان. مجله آمایش جغرافیایی فضا. شماره 8. صفحات 156-137.
-  زیاری، کرامت­الله؛ مصطفی محمدی­ده­چشمه؛ احمد پوراحمد؛ محمدباقر قالیباف (1391)، اولویّت­بخشی به ایمن­سازی بافت فرسوده­ی کلان­شهر کرج با استفاده از مدل ارزیابی چندمعیاری، مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی. شماره 79. صفحات 14-1.
-  سلمانی­مقدم، محمد؛ابوالقاسم امیراحمدی؛ فرزانه کاویان (1393). کاربرد برنامه­ریزی کاربری اراضی در افزایش تاب­آوری شهری در برابر زمین لرزه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (مطالعه موردی: شهر سبزوار)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک. شماره هفدهم. صفحات 34-17.
-  عظیمی­حسینی، محمد؛ محمدهادی نظری­فرد؛ رضوانه مؤمنی (1389). کاربردGIS  در مکان‌یابی، انتشارات مهرگان قلم. تهران.
-  فرزادبهتاش، محمدرضا؛ محمدتقی پیربابایی؛ محمدعلی کی­نژاد؛محمدتقی‌آقابابایی(1391).تبیین‌ابعاد و مؤلفه‌های تاب­آوری شهرهای اسلامی، مجله مطالعات شهر ایرانی- اسلامی. شماره 9. صفحات 121-113.
 
 
 
-  فرزادبهتاش، محمدرضا؛ محمدعلی کی­نژاد؛ محمدتقی پیربابایی؛ علی عسکری (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه­های تاب­آوری کلان­شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا. دوره 18. شماره 3. صفحات 42-33.
-  محمدی­احمدیانی،جمال؛ زهرا صحرائیان؛ فرامرز خسروی (1389). نقش عوامل مؤثر در آسیب­پذیری کالبدی شهر جهرم در برابر زلزله، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. شماره 17.صفحات 143-121.  
-  محمدی­ده­چشمه، مصطفی (1393). سنجش نفوذپذیری بافت شهری کرج در برابر مخاطرات، فصلنامه برنامه­ریزی و آمایش فضا. دوره هجدهم. شماره 3. صفحات 77-53.
-  مرکز آمار ایران (1390). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. 
-  موسوی، میرنجف؛ علی زنگی­آبادی (1390). برنامه­ریزی توسعه‌ی شهرهای مرزی مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی، انتشارات شریعه توس. چاپ اول. 
-  مهندسین مشاور شهر و خانه (1388). طرح جامع شهر زاهدان،اداره کل‌مسکن و شهرسازی سیستان و‌بلوچستان.
-  مهندسین مشاور نقش پیراوش (1390). طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهر زاهدان، اداره کل مسکن و شهرسازی سیستان و بلوچستان.  
-  Ajibade‚ I.‚ McBean‚ G.‚ Bezner-Kerr‚ R (2013). Urban flooding in Lagos, Nigeria: Patterns of vulnerability and resilience among women‚ Global Environmental Change ‘Volume23. PP:1714-1725.
-  Chelleri, L (2012). From the «Resilient City» to Urban Resilience. A review essay on understanding and integrating the resilience perspective for urban systems, Documents d’Anàlisi Geogràfica 2012, Volume.58/2,287-306. 
 
-  Kaufmann. A and Gupta. M.M (1991). “Introduction to fuzzy arithmetic: Theory and applications” NewYork:Thomson Computer Press.
-  León‚ J., March‚ A (2014). Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, Chile‚ Habitat International‚ Volume 43, July 2014, PP:250-262.
-  Sharifi‚ A (2016). A critical review of selected tools for assessing community resilience, Ecological Indicators 69 (2016) 629-647. journal homepage: www.elsevier.com/locate/ecolind
-  Sharifi‚ A.‚ Yamagata Y. (2014). resilient urban planning: Major principles and criteria‚ Energy Procedia‚ Volume 61‚ 1491-1495.
-  Zarghani, M., MahmoudiNejad, H (2016). Sustainable Disaster Risk Reduction(SDR) for Developing Countries with emphasis on land system Resilience (LSR); Case Study: Rural and Urban Settlement, Urban management, No.42 Spring 2016, 101-118.
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 اسفند 1395
  • تاریخ پذیرش: 03 اسفند 1395

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار