اولویّت‌سنجی شاخص‌های توسعه‌ی ایرانی اسلامی در تحقق آمایش سرزمین در استان خراسان رضوی (با رویکرد عدالت محوری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه ارومیه

2 دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، دانشگاه ارومیه

چکیده

توسعه‌ی اقتصادی عادلانه، مهمترین هدف نظام اقتصادی اسلام است و آمایش یک نوع برنامه‌ریزی توسعه است که در چهارچوب هدف‌ها و سیاست‌های توسعه‌ی ایرانی اسلامی (با رویکرد عدالت محوری) در پی از میان برداشتن عدم تعادل‌های منطقه‌ای و نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی تلاش می‌کند. هدف تحقیق سنجش وضعیت نابرابری منطقه‌ای در شهرستان‌های استان خراسان رضوی و همچنین بررسی میزان اثرگذاری هریک از  شاخص‌های توسعه ایرانی اسلامی (عدالت اقتصادی، عدالت اجتماعی، عدالت کالبدی، عدالت اکولوژی و عدالت فرهنگی) با رویکرد عدالت محوری در تحقق آمایش سرزمین استان و در نهایت اولویّت‌سنجی شاخص‌های توسعه‌ی ایرانی اسلامی در تحقق آمایش سرزمین استان خراسان رضوی است. نوع تحقیق کاربردی و توسعه‌ای و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی و پیمایشی است. جامعه‌ی آماری متخصصین جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی و حجم نمونه‌ی120 پرسشنامه است که بر اساس روش نمونهگیری تصادفی انجام شد و همچنین تعداد 40 شاخص تلفیقی توسعه مستخرج از سالنامه است. روش جمـع‌آوری داده‌ها، کتابخانه‌ای و میدانی (پرسشنامه) است. جهـت تجزیـه و تحلیـل داده‌ها از مـدل‌سـازی معـادلات ساختاری (LISREL فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP)، آنتروپی شانون، مدل (VIKOR تحلیل خوشه ای و ضریب پراکندگی است. نتایج حاصل از مدل ویکور نشان می‌دهد که نابرابری و عدم تعادل منطقه‌ای در بین شهرستان‌ها وجود دارد و با توجه به نتایج معادلات ساختاری و تحلیل شبکه‌ای، مؤلفه عدالت اکولوژیکی با میزان ضریب مستقیم و مثبت (99/0) به عنوان اولویّت اول و تأثیرگذارترین مؤلفه در تحقق آمایش سرزمین در استان خراسان رضوی شناخته شد و از آنجا که آمایش خود یک برنامه‌ریزی برای مناطق با توجه به پتانسیل‌ها و قابلیت‌های مناطق است اگر در برنامه‌های توسعه ماهیّت اولویّت‌ها به توسعه ایرانی اسلامی (عدالت محوری) تغییر جهت پیدا کند زمینه‌ی تحقق آمایش سرزمین در استان فراهم می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Priority Assessment of Iranian Islamic Development Indicators in the Realization of Spatial Planning of Khorasan Razavi Province with the Justice Based Approach

نویسندگان [English]

  • Mirnajaf Mousavi 1
  • Fatemeh sadat Kahaki 2
چکیده [English]

Equitable economic development is the most important purpose of the  Islamic economic system and spatial planning is a kind of developmental planning that attempts to remove regional imbalances and social and economical inequality within the framework of the goals and policies of Iranian Islamic development (with the justice based approach). In this regard, the purpose of the study is to assess priorities of the Iranian Islamic development indicators (economical justice, social justice, physical justice, ecological justice and cultural justice) in the realization of spatial planning in Khorasan Razavi province as well as the assessment of development indicators in the cities of the province. And to evaluate the effect on the dependent variable of each of the indicators in order to achieve justice in various dimensions.  This research is practical and developmental and its method is descriptive-analytical and survey. The population includes geographical, economical, and social experts and sample size consists of 120 professionals and also it consists of a compilation of 40 indicators derived from the yearbook based on random sampling. Method of data collection is library based and field based (questionnaire). To analyze the data, structural equation modeling (LISREL), analysis network processing (ANP), Shannon entropy, (VIKOR) model, cluster analysis and dispersion coefficient were used. The results obtained from VIKOR model show that there is inequality and regional imbalance among the cities and according to the results of structural equation modeling and network analysis, the component of ecological justice with direct and positive coefficient (0.99) was known as the first priority and the most influential component in the realization of spatial planning in Khorasan Razavi province. Since spatial planning is a program for regions based on potentials and capabilities, if in developmental programs, the nature of the priorities reorient towards Iranian Islamic development (the justice based approach), grounds for the realization of spatial planning will be provided in the province.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian Islamic development
  • Inequality
  • social justice
  • Spatial planning
  • Khorasan Razavi
قرآن کریم.
 ابراهیم‌زاده، عیسی (1394). تحلیلی بر چالش‌ها و آسیب‌های تحقق عدالت فضایی- مکانی در ایران از منظر آمایش سرزمین، چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. پیشرفت ایران. گذشته، حال، آینده. تهران.
ابراهیم‌زاده، عیسی؛ میرنجف موسوی (1393). روش‌ها و تکنیک‌های آمایش سرزمین، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی(سمت)، تهران.
احمدی، عبدالمجید؛ میرنجف موسوی؛ فاطمه‌سادات کهکی (1394). تحلیل نابرابری فضایی شهرستان‌های استان کردستان با استفاده از شاخص‌های توسعه، دومین کنگره بین‌المللی و پنجمین همایش ملّی عمران و توسعه شهری. سنندج.
باقی، عبدالرضا (1390). تاملّی در معنا و مبنای توسعه‌ی غربی و توسعه‌ی اسلامی- ایرانی، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی. شماره هفتم. دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا. تابستان1390. صفحات 158-125.
 پایا، علی (1388). آیا "الگوی توسعه ایرانی-اسلامی" دست‌یافتنی است؟، فصلنامه علمی-پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی. سال 15. شماره 60. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. پاییز1388. صفحات 60-31.
پاپلی‌یزدی، محمدحسین (1383). عدالت اجتماعی و توسعه (کاربرد ایدئولوژی در آمایش سرزمین)،  فصلنامه تحقیقات جغرافیـایی. شـماره 74. دانشگاه اصفهان، صفحات 29-1.
پورسعید، فرزاد (1385). فراگیری و پایداری؛ اصول راهنمای تحقق عدالت اجتماعی در ایران 1404 هجری شمسی، فصلنامه مطالعات راهبردی. سال نهم. شماره دوم. شماره مسلسل 32. پژوهشکده مطالعات راهبردی. تابستان1385. صفحات353-319.
پورمحمدی، سیدحمید (1393). برنامه ششم توسعه؛ آمایش سرزمین و توسعه منطقه‌ای، روزنامه‌ی دنیای اقتصاد. شماره 3313. کد خبر:832434-DEN.
حمزه‌پور،علی (1390). ضرورت‌ها و ویژگی‌های الگوی توسعه‌ی اسلامی ایرانی، فصلنامه استراتژیک راهبرد معاصر. مرکز تحقیقات استراتژیک تهران. 14-1.
جهانیان، ناصر (1386). بنیادهای توسعه اقتصادی عادلانه در اسلام، فصلنامه علمی- پژوهشی اقتصاد اسلامی. سال هفتم. شماره 25. باشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. قم. صفحات 178- 157.
جهانیان، ناصر (1388). مصرف فراگیر و پایدار در سایه‌ی آموزه‌های توسعه‌ی اسلامی، فصلنامه علمی- پژوهشی اقتصاد اسلامی. سال نهم. شماره 34. باشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. قم. صفحات 96-67.
رضایی، علیرضا (1389). شاخصه‏های توسعه از منظر اسلام، قانون‌اساسی جمهوری اسلامی ایران و امام خمینی (ره)، نشریه معرفت سیاسی. سال دوم. شماره 1 (پیاپی 3). مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). قم. صفحات 147-125.
رضایی،محمدحسین(1391). مطالعه عدالت اجتماعی در برنامه‌های توسعه از نگاهی نو،  دو  فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت‌اسلامی. سال بیستم. شماره 2.  دانشگاه جامع امام حسین (ع). تهران. پاییز و زمستان 1391. صفحات 54-33.
سلیمی‌فر، مصطفی (1389). مقدمه‌ای بر الگوی توسعه اسلامی‌ایرانی،کتاب نخستین نشست اندیشه‌های‌راهبردی، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، متن سخنرانی‌های نشست (37). تهران.
سرور، رحیم؛ حسن اسماعیل‌زاده (1386). آمایش سرزمین، پیش‌نیاز عدالت اجتماعی (مقدمه‌ای بر نقش آمایش سرزمین در تحقق عدالت اجتماعی و توسعه پایدار)، فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیای سرزمینی. سال چهارم. شماره 14. دانشگاه آزاد اسلامی (واحد علوم و تحقیقات). تهران، صفحات 88-75.
شهریاری، پرویز (1370). توسعه اقتصادی( همراه با فرهنگ انسانی و عدالت اجتماعی)،نشر توسعه. تهران.
ضرابی، علی‌اصغر؛ بهنام مغاتی‌رحیمی (1385). تأثیر جهانی شدن بر عدالت اجتماعی با تأکید بر عدالت فضایی، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی. شماره 232-231. مؤسسه اطلاعات.تهران. صفحات 113- 106.
عزتی، نصرالله؛ اسفندیار حیدری‌پور؛ ناصر اقبالی (1390). نقش و جایگاه آمایش مناطق مرزی در نظام برنامه‌ریزی (مطالعه موردی: مناطق مرزی ایران)، فصلنامه علمی پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی. سال سوم. شماره چهارم. دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار. صفحات 197-179.
عندلیب، علیرضا؛ شریف معطوف (1388). توسعه و امنیت‌در آمایش مناطق مرزی ایران، فصلنامه باغ نظر. سال ششم. شماره دوازدهم. تهران. صفحات76-57.
 عیوضلو، حسین (1386). شاخص‌های عدالت اقتصادی (ارائه‌ی شاخص‌هایی جهت ارزیابی عملکرد و تحلیل جهت‌گیری سیاست‌های توسعه در راستای تحقق عدالت اجتماعی)،مجمع تشخیص مصلحت نظام. تابستان 1386.
قیصری، رجبعلی (1381). کنکاشی پیرامون اهمیت عدالت در توسعه‌ی اقتصادی از منظر اسلام. فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های اقتصادی. سال دوم. شماره پنجم و ششم. دانشگاه تربیت مدرس. تهران. صفحات 127- 105.
کهکی، فاطمه‌سادات؛ مصطفی کیانی؛ میرنجف موسوی (1394). بررسی میزان نابرابری‌های ناحیه‌ای در استان خراسان رضوی و راهبردهای آمایشی آن با استفاده از مدل‌های تحلیل عاملّی و تحلیل خوشه‌ای، همایش ملّی جایگاه علوم گردشگری در آمایش سرزمین و توسعه منطقه‌ای. گرگان.
کیانی، مصطفی؛ فاطمه‌سادات کهکی؛ میرنجف موسوی (1394). تبیین نقش شاخص‌های توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی در آمایش و توسعه متوازن استان چهارمحال بختیاری، اولین همایش ملّی گردشگری. جغرافیا و محیط زیست پاک. همدان.
محمدی، جمال؛ اصغر عبدلی؛ محمد فتحی بیرانوند (1391). بررسی سطح توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان لرستان به تفکیک بخش‌های مسکن و خدمات رفاهی-زیربنایی، کشاورزی و صنعت. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. سال دوازدهم. شماره 25. دانشگاه خوارزمی تهران. صفحات 150-127.
منطقی، منوچهر؛ مهدی شعبانی‌سیچانی (1388). توسعه عدالت محور و الگوی ایرانی- اسلامی آن، فصلنامه تخصصی پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم. سال اول. شماره سوم. جهاد دانشگاهی. تهران. تابستان 1388. صفحات 32- 17.
موسوی، میرنجف؛ رسول ملکی نظام‌آباد؛ علی باقری کشکولی (1393). مدل‌سازی معادلات ساختاری نقش مساجد در توسعة گردشگری مذهبی (مطالعه‌ موردی: مسجد جامع عتیق شیراز)، نشریه مطالعات نواحی شهری. دانشگاه شهید باهنر کرمان. صفحات 172-151.
موسوی، میرنجف؛ علی باقری کشکولی (1391). ارزیابی توزیع فضایی کیفیت زندگی در محلات شهر سردشت، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. سال سوم.شماره نهم. دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت. صفحات 118-97.
موسوی، میرنجف؛ مهدی مدیری (1394). اولویّت‌سنجی شاخص‌های عدالت اسلامی- ایرانی در تحقق آمایش سرزمین و توسعه‌ی متعادل در ایران، دوره 24. شماره 95. سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. تهران.
مؤمنی، فرشاد (1394). گزارش نشست تخصصی جایگاه و نقش عدالت اجتماعی در توسعه‌ی پایدار و متوازن منطقه‌ای، نشریه توازن. سال اول. شماره 21. شماره مسلسل 31. وزارت کشور. تهران. صفحات 2-1.
میرکتولی، جعفر؛ رضا منافعی‌آذر (1388). درآمدی به اقتصاد فضا، انتشارات دانشگاه گلستان. چاپ اول. گرگان.
نوبخت، محمدباقر (1389). الگوی مطلوب توسعه ایرانی اسلامی، معاونت پژوهش‌های اقتصادی (گروه پژوهشی اقتصاد کار). مرکز تحقیقات استراتژیک. تهران.
وب ‌سایت مرکز آمار ایران (1391). سالنامه آماری.
هزاوه‌ای، سیدمرتضی (1385). تأثیرپذیری سیاست‌های توسعه در ایران از الگوهای مسلط غربی، دو فصلنامه دانش سیاسی. شماره 4. دانشگاه امام صادق(ع). تهران. پاییز و زمستان 1385. صفحات 200-165.
Bahreyni, S.h. & R. Maknoon (2001). Sustainable Urban Development from Mind to Action Journal of Environmental Studies, 27:41-60. 
Daly. Mary., Galina Hale (2013). Persistence of Regional Inequality in China, Federal Reserve Bank of San Francisco Working Paper Series, 2013-06.
Frazier, J.G, (1997). Sustainable Development: Modern elixir or sack dress? Environmental
Conservation, 24(2): 182-193.
Sheikhi, M. (2001). Regional planning in Iran (1981-2001).Urban Management Quarterly,No.6, PP:18-26.
Nechifor,Lulia(1998). Culture, Economic Devel Opment and the Third World Unesdoc Studies and Reports of the Unit of Cultural Research and Management - No. 6.
Shankar, R. and Shah, A (2003), Bridging the Economic Divide within Countries: A Scorecard on the Performance of Regional Policies in Reducing Regional Income Disparities, World Development, Vol. 31, No. 8, PP: 1421–1441.
Todaro, Michael P, Stephen C.smit (2012). Economic Development. Addison-Wesley.