راهکارهای بهبود تاب‌آوری کشاورزان در برابر خشکسالی از دیدگاه کارشناسان مطالعه‌‌ای در شهرستان میاندوآب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری توسعه کشاورزی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

3 دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

10.22111/j10.22111.2021.6540

چکیده

تغییرات ایجاد شده در اکوسیستم دریاچه ارومیه یکی از تغییرات مهم در منابع آبی کشور است. از این رو، پژوهش کیفی حاضر با هدف شناسایی راهکارهای بهبود تاب‌آوری کشاورزان حوضه آبریز دریاچه ارومیه برای سازگاری با خشکسالی انجام شد. جامعه مورد مطالعه کارشناسان سازمان‌های مرتبط (جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و ستاد بحران دریاچه ارومیه) بودند و نمونه‌گیری با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند و تکنیک گلوله برفی انجام شد. داده‌های موردنیاز از طریق 12 بحث گروهی متمرکز گردآوری شده و با استفاده از روش تحلیل محتوا و کدگذاری باز و محوری تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که راهکارهای ارتقای تاب‌آوری از نظر کارشناسان شامل مدیریت آب اقلیم سازگار، مدیریت خاک اقلیم سازگار، مدیریت زراعی اقلیم سازگار، مدیریت اطلاعات اقلیم سازگار، مدیریت معیشت اقلیم سازگار و مدیریت اجتماع اقلیم سازگار است. صاحب نظران و کارشناسان بیشترین اجماع را در محور مدیریت معیشت اقلیم سازگار داشتند که نشان می‌دهد موثرترین راهکار ارتقای تاب‌آوری از نظر آنان می‌باشد. نتایج این مطالعه می‌تواند جهت تقویت توان تاب‌آوری کشاورزان در برابر خشکسالی و کاهش آسیب‌های روانی و اجتماعی ناشی از آن موثر واقع شود. همچنین سازگاری کشاورزان را برای بحران خشکسالی ارتقاء داده و استفاده بهتر از این منابع آبی را امکان‌پذیر می‌کند و به کشاورزان کمک خواهد نمود تا شیوه‌های مدیریتی متفاوتی را برای مقابله با انواع مخاطرات در نظر بگیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Strategies to improve farmers' resilience to drought from the Perspective of Experts: A Study in Miandoab County

نویسندگان [English]

  • Nader Leis 1
  • Farahnaz Rostami 2
  • Amirhosein Alibaygi 3
چکیده [English]

The changes in the ecosystem of Lake Urmia are one of the important changes in the country's water resources therefore, This qualitative research was conducted with the aim of identifying strategies to improve the resilience of farmers in the catchment area of Lake Urmia to adapt to drought. The study population was experts from related organizations (Jihad-e-Keshavarzi, Natural Resources and Lake Urmia Crisis Headquarters) and sampling was performed using purposeful sampling method and snowball technique. Data were collected through 12 focus group discussions and analyzed using open and axial coding methods. The results showed that the strategies for improving resilience, according to experts, include compatible climate water management, compatible climate soil management, compatible climate agriculture management, compatible climate information management, compatible climate livelihood management and adaptive climate community management and also, experts have the most consensus on compatible climate livelihood management, which shows that the most effective solution is to improve the resilience of farmers. The results of this study can be effective in strengthening the farmers' resilience to drought and reducing the psychological and social damage caused by it. will also improve farmers' adaptability to the drought crisis and make better use of these water resources, and will help farmers consider different management practices to deal with a variety of hazards.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Farmers
  • Resilience Strategies
  • Drought
  • Miandoab. experts
احمدیان، رضا؛ فرهاد خداکرمی (1397). برنامه‌‌ریزی درجهت تاب‌‌آوری مطلوب شهری در مقابل مخاطرات محیطی (بررسی سیل در شهر قیدار)، کنفرانس بین‌المللی مطالعات بین‌رشته‌‌ای در مدیریت و مهندسی، دانشگاه تهران. مؤسسۀ پژوهشی مدیریت مدبر. https://civilica.com/doc/883279/
اسمعیل نژاد، مرتضی؛ محمدرضا پودینه (1396). ارزیابی سازگاری با تغییرات اقلیمی در مناطق روستایی جنوب خراسان جنوبی. مجلۀ مخاطرات محیط طبیعی. سال 6. شمارۀ 11. صفحات 100-85. https://jneh.usb.ac.ir/article_3052_2f0078ac0127eb2e082a15f9451a6b78.pdf
اسمعیل‌نژاد، مرتضی؛ بهلول علیجانی (1396). واکاوی و رتبه‌‌بندی استراتژی‌‌های سازگاری نسبت‌به تغییرات اقلیمی از دیدگاه مردم محلی موردمطالعه: دشت سیستان. مخاطرات محیطی. دورۀ 4. شمارۀ 1. صفحات 72-63. https://jsaeh.khu.ac.ir/article-1-2694-fa.pdf
امیرخانی، ستاره؛ محمد چیذری؛ سیدمحمود حسینی (1388). بررسی عوامل مؤثر در نوع مدیریت گندم‌کاران شهرستان ورامین در زمینۀ خشکسالی. مجموعه مقالات سومین کنگرۀ علوم ترویج و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی ایران. مشهد: انجمن ترویج و آموزش کشاورزی ایران. https://civilica.com/doc/131856/
حسین‌آبادی، عطیه؛عنایت‌اله خانمحمدیان (1397). سنجش و واکاوی رابطۀ بین سرمایۀ اجتماعی و تاب‌‌آوری کشاورزان در برابر خشکسالی. چهارمین کنفرانس بین‌المللی یافته‌‌های نوین در علوم کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‌زیست، تهران: انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین. https://civilica.com/doc/780040 /
حقی، صالح؛ سید احمد خاتون آبادی؛ محمد صادق ابراهیمی (1395). تأثیر روند خشک‌شدن دریاچۀ ارومیه بر وضعیت اقتصادی مناطق روستایی اطراف از دیدگاه خانوارهای روستایی در دهستان بکشلوچای، شهرستان ارومیه. فصلنامۀ راهبردهای توسعۀ روستایی. دورۀ 3. شمارۀ 3. صفحات: 302-287. https://www.sid.ir/fA/Journal/ViewPaper.aspx?id=276723
حیدری ساربان، وکیل؛ علی مجنونی توتاخانه (1395). نقش تنوع معیشتی در تاب‌آوری خانوارهای روستایی پیرامون دریاچۀ ارومیه در برابر خشکسالی. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. دورۀ 3. شمارۀ 4. صفحات 70-49. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=334692
خالدی، فخرالدین؛ کیومرث زرافشانی؛ علی اصغر میرک-زاده؛ لیدا شرفی (1394). بررسی عوامل مؤثر بر توان سازگاری کشاورزان در برابر تغییرات اقلیم مطالعۀ موردی: گندم‌کاران شهرستان سرپل‌ذهاب، استان کرمانشاه. پژوهش‌‌های روستایی. دورۀ 6. شمارۀ 3. صفحات 678-655. https://jrur.ut.ac.ir/article_56064_7a95e35a6fbccb866aadc7f0c1e56ad2.pdf
دارند، محمد (1394). ارزیابی و شناخت تغییر اقلیم در ایران طی دهه‌‌های اخیر. علوم و مهندسی آبخیزداری ایران. سال 9. شمارۀ 30. صفحات 14-1. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=282348
دهقان، پویان؛ سارا ولی زاده؛ حسن خسروی (1394). بررسی عوامل خشک‌شدن دریاچۀ ارومیه و راهکارهای احیای آن، دومین همایش ملی آب، انسان و زمین، اصفهان، شرکت توسعه‌سازان گردشگری اصفهان. https://civilica.com/doc/535227/
رضایی، روح‌اله؛ سیدرضا اسحاقی؛ لیلا صفا (1390). روش‌‌های سنتی در مدیریت منابع آب درجهت مقابله با خشکسالی با تأکید بر دانش بومی کشاورزی. همایش بین‌المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، یزد: مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آب. https://civilica.com/doc/136167/
رفیعیان، مجتبی؛ محمدرضا رضایی؛ علی عسگری؛ اکبر پرهیزکار؛ سیاوش شایان (1390). تبیین مفهومی تاب‌‌آوری و شاخص‌‌سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور (CBDM). برنامه‌‌ریزی و آمایش فضا. دورۀ 15. شمارۀ 4. صفحات 41-19.  https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=170456
سواری، مسلم؛ محمد شوکتی آمقانی (1398). شناسایی راهکارهای سازگاری کشاورزان کوچک‌مقیاس در مقابله با خشکسالی در استان آذربایجان غربی. برنامه‌‌ریزی فضایی. سال 9. شمارۀ 4. صفحات 42-17. https://sppl.ui.ac.ir/article_24053_c0f4475a9728f13042263e9ae0dae147.pdf
سیاح مفضلی، اردشیر؛ فاطمه سادات رحمتی و همکاران (1396). الگوسازی مشارکت جوامع محلی در احیای دریاچۀ ارومیه ازطریق استقرار کشاورزی پایدار، تهران. نشر مهر صادق. چاپ اول. صفحات 15-14. http://www.wetlandsproject.ir/uploads/publications/book/SA%20Documentation-Low.pdf
سیداخلاقی، سیدجعفر؛ مصطفی طالشی (1397). ارتقای تاب‌‌آوری جوامع محلی راهبرد آینده برای مقابله با خشکسالی مورد مطالعه: حوضۀ آبخیز حبله رود، طبیعت ایران. دورۀ 3. شمارۀ 3. صفحات 68-60. https://irannature.areeo.ac.ir/article_116783_9df997f32252b35abd0a7291173f1567.pdf
شریفی، زینب؛ مهدی نوری پور؛ مریم شریف‌زاده (1396). تحلیل آسیب‌پذیری خانوارهای روستایی بخش مرکزی شهرستان دنا: کاربرد چارچوب معیشت پایدار. نشریۀ تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. دورۀ 4. شمارۀ 2. صفحات 36-19.https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=334637
عزیزی خالخیلی، طاهر؛ غلامحسین زمانی (1393). ﺳﺎزﮔﺎری ﺑﺎ تغییرات اﻗﻠﻴﻤﻲ: کاربرد تئوری بنیادی (موردمطالعه کشاورزان شهرستان مرودشت). جامعه‌شناسی کاربردی سال 25. شمارۀ 4. صفحات 199-183. https://jas.ui.ac.ir/article_18373_2a5ea4b8b04d6c94de0c2a1224b584dc.pdf
عنابستانی، علی‌اکبر؛ مهدی جوانشیری؛ حمیده محمودی؛ محمدرضا دربان آستانه (1397). تحلیل فضایی سطح تاب‌‌آوری سکونتگاه‌‌های روستایی در برابر مخاطرات محیطی (مورد مطالعه: بخش مرکزی شهرستان فاروج). تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. دورۀ 5. شمارۀ 1. صفحات 38-17. https://jsaeh.khu.ac.ir/article-1-2722-fa.html
فنی، زهرا؛ ایوب معروفی (1396). بررسی اثرات خشکی دریاچۀ ارومیه بر آسیب‌‌پذیری محیط‌‌زیست طبیعی و انسانی ناحیۀ پیرامون. فصلنامۀ علمی- ترویجی محیط‌زیست. شمارۀ 58. صفحات 16-1. https://www.envjournal.ir/article_60421_e8865814dcf37761d281901606510bc6.pdf
کریمی کاخکی، مصطفی؛ علی سپهری (1389). روندهای تغییرات اقلیم طی دو دوره در همدان و تبریز، مجلۀ دانش آب و خاک. دورۀ 20. شمارۀ 4. صفحات 155-143. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=133734
گلی، علی؛ رامین ایران‌نژاد؛ الهام صادقی جدیدی (1395). پیامدهای خشک‌شدن دریاچۀ ارومیه در روستاهای غرب و شرق آن، فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی. سال 6. شمارۀ 1. صفحات 136-113. https://serd.khu.ac.ir/article-1-2728-fa.pdf
مجنونی‌توتاخانه، علی؛ وکیل حیدری ساربان؛ مجتبی مفرح بناب (1396). بررسی اثرات خشکسالی دریاچة ارومیه بر تغییرات تاب‌‌آوری سکونتگاه‌‌های روستایی. پژوهش و برنامه‌‌ریزی روستایی. سال 6. شمارۀ 4. صفحات 89-67. http://dx.doi.org/10.22067/jrrp.v5i4.59430
محمدی‌یگانه، بهروز؛ محمد ولائی (1393). تنوع بخشی به اقتصاد روستاها جهت تحقق توسعه پایدار مورد دهستان مرحمت‌آباد شمالی شهرستان میاندوآب، اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی. سال 3. شمارۀ 2. صفحات70-54. https://serd.khu.ac.ir/article-1-2013-fa.pdf
مرکز آمار ایران (1396). نتایج آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارهای‌روستایی.۱۳۹6.  https://www.amar.org.ir/Portals/0/Files/fulltext/1396/n_aahvdkhr_96.pdf
Arouri, M. Nguyen, C., and Youssef, A. B. (2015). Natural disasters, household welfare, and resilience: evidence from rural Vietnam. World development, 70, 59-77. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0305750X1400415X
Bruneckiene, Jurgita., Pekarskiene, Irena., Palekiene, Oksana., and Simanaviciene, Zaneta. (2019). An Assessment of Socio-Economic Systems’ Resilience to Economic Shocks: The Case of Lithuanian Regions. Sustainability, 11, 566. doi:10.3390/su11030566.https://pdfs.semanticscholar.org/f414/a74d68049f876cc45c6b6aec33f264e22179.pdf?_ga=2.216347669.2012932148.1639257376-445607073.1633121345
Cinner,J, Fuentes, M.M.P.B., & Randriamahazo, Herilala. (2009). Exploring Social Resilience in Madagascar’s Marine Protected Araea. Ecology and Society, 14(1). http://www.ecologyandsociety.org/vol14/iss1/art41/
Darnhofer, Ika., Fairweather, John., &  Moller, Henrik(2010). Assessing a farm's sustainability: insights from resilience thinking. International Journal of Agricultural Sustainability,8(3),186-198. https://www.researchgate.net/publication/233634882_Assessing_a_farm's_sustainability_Insights_from_resilience_thinking
Dhraief, Zied Mohamed., Dhehibi, Boubaker., Hassen, Hamed Daly., Zlaoui, Meriem., Khatoui, Chaima., Jemni, Sondes., Jebali, Ouessama., and Rekik, Mourad (2019). Livelihoods Strategies and Household Resilience to Food Insecurity: A Case Study from Rural Tunisia. Sustainability, 11, 907; doi:10.3390/su11030907https://www.mdpi.com/2071-1050/11/3/907
Feulner, Georg. (2015). Global Challenges: Climate Change. Global Challenges - Wiley Online Library, 5-6. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1002/gch2.1003
Gautam, M (2006). Managing Droughtin Sub-Saharan Africa: policy perspectives. 2006 Annual Meeting, August 12-18, Queensland, Australia 25608, International Association of Agricultural Economists. https://ideas.repec.org/p/ags/iaae06/25608.html
Hang, N.T.T., Cuong, T. H., Hong, N. T. K., Azadi, H., and Lebailly, Philippe. (2016). Factors contributing to household-resilience capacity to farming risks: Casestudy ofclam farming in Thai Binhprovince, Vietnam.  https://orbi.uliege.be/bitstream/2268/199779/1/Lille_Hang_HouseholdResilience_ClamFarming_Vietnam_2016-1.pdf
Hecke, Bram. Van. (2018). Defining and measuring resilience of smallholder farm households in Tanzania. Master dissertation of bioscience engineering: agricultural sciences. https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/482/192/RUG01-002482192_2018_0001_AC.pdf
Huang, x, Li, H, Zhang, x, & Zhang, xi. (2018). Land use policy as an instrument of rural resilience-The case of land withdrawal mechanism for rural homesteads in China. Ecological Indicators, 87, 47-55.https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1470160X17308336
Liu, Wenbin., Sun, Fubao., Lim, Wee Ho., Zhang, Jie., Wang, Hong., Shiogama, Hideo., and Zhang, Yuqing. (2018). Global drought and severe drought-affected populations in 1.5 and 2ºC warmer worlds. Earth Syst. Dynam, 9,267-283. https://pdfs.semanticscholar.org/a791/13c42ced70da5e234a5222b2647e188f75de.pdf?_ga=2.170856867.2012932148.1639257376-445607073.1633121345
Mazour, Hossein., Rasouliazar, Soleiman., & Rashidpour, Loghman. (2015). Analysis of the Consequences of Reducing Water level in Lake Urmia on the situation of Agricultural Sector in West Azarbaijan province, Iran. Biological Forum-An International Journal, 7(1), 205-211. https://www.researchtrend.net/bfij/pdf/33%20SOLIEMAN%20RASOULIAZAR.pdf
Mbakahya G.M., and Ndiema A.C.(2015). Farming Households’ Vulnerability and Resilience to Climate change in NAMBALE sub-county of KENYA. International Journal of Science, Environment and Technology, 4(6), 1608-1617. https://www.ijset.net/journal/815.pdf
Pain, Adam., & Levine, Simon. (2012). A conceptual analysis of livelihoods and resilience:addressing the ‘insecurity of agency’. HPG Working Paper,Overseas Development Institute.https://www.refworld.org/pdfid/523ac7384.pdf
Walker, B., Holling, C. S., Carpenter, S., & Kinzig, A. (2004). Resilience, adaptability and transformability in social–ecological systems. Ecology and Society, 9(2). https://www.ecologyandsociety.org/vol9/iss2/art5/