ارزیابی نقش سیلاب‌ها در تغییر بستر رودخانه‌ها و تأثیر آن بر جوامع روستایی مطالعۀ موردی: رودخانۀ خرم‌آباد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار ژئومورفولوژی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

چکیده

سیل به‌عنوان شایع‌ترین مخاطره طبیعی در طول دهه‌های گذشته، پیامدهای محیطی و اقتصادی- اجتماعی زیادی را در درون دشت‌های سیلابی ایجاد کرده است. از آنجا که فعالیت‌های کشاورزی حریم رودخانه‌ها در دشت‌های سیلابی که در اصطلاح محلی "چم" نامیده می‌شوند، انجام می‌گیرد، بنابراین وقوع سیلاب و تغییر بستر رودخانه‌ها می‌تواند باعث از بین رفتن زمین‌های کشاورزی در محدوده چم ها شود. وقوع سیلاب 12 فروردین سال 1398 در رودخانه خرم‌آباد، باعث تغییر بستر رودخانه در بخش‌های زیادی از رودخانه و فرسایش زمین‌های کشاورزی چم ها، تخریب باغات و کانال‌های انتقال آب به مزارع برنج گردید. هدف از این تحقیق، ارزیابی تغییرات بستر رودخانه در نتیجه سیلاب و فرسایش زمین‌های کشاورزی چم ها که معیشت سکونت‌گاه‌های روستایی اطراف رودخانه وابسته به آن‌هاست، می‌باشد. از ابزار مختلفی مانند تصاویر ماهواره‌ای Sentinel قبل(2 فروردین) و بعد از سیلاب(1 اردیبهشت)، تصاویر گوگل ارث و نرم‌افزارهای Arc GIS و ENVI جهت تحلیل بخش‌های مختلف تحقیق استفاده‌شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که بستر رودخانه در چندین نقطه عریض‌تر و جابجا شده و در مسیر دیگری جریان یافته است. دلیل جابجایی‌ها، شدت سیلاب، رسوبات سست و فرسایش پذیر آبرفتی و دخالت‌های جوامع روستایی به شکل گسترش زمین‌های کشاورزی در چم های حاشیه رودخانه بوده است. جابجا و عریض شدن بستر رودخانه، سبب فرسایش زمین‌های کشاورزی 20 چم مورد مطالعه به میزان 3/48 هکتار و کاهش برداشت برنج به مقدار 7/95 تن شده است. از دیگر نتایج تحقیق می‌توان به آسیب‌پذیری روستاها بر اساس میزان خسارت ناشی از فرسایش چم ها و کاهش برداشت برنج اشاره نمود، به‌طوری‌که بیشترین خسارت به روستاهای پایین‌دست و کمترین خسارت به روستاهای در بالادست رودخانه وارد شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Assessing the role of floods in changing the bed of rivers and its impact on rural communities (Case study: Khorram abad river)

نویسنده [English]

  • Siyamack Sharafi
assistant professor of physical geography(geomorphology), lorestan university
چکیده [English]

Floods, as the most common natural hazard over the past decades, have had many environmental and socioeconomic consequences within floodplains. The occurrence of floods in the Khorram abad River in 1 April 2019 changed the riverbed in many parts of the river, resulting in the erosion of agricultural lands, the destruction of gardens and water transfer canals to rice fields. The aim of this study is to evaluate the changes in the riverbed as a result of flooding and erosion of agricultural lands in Cham’s. Various tools such as Sentinel satellite images before flood (22 May) and after the flood (29 April), Google Earth images and Arc GIS and ENVI software have been used to analyze different parts of the research. Research Results shows that the riverbed has widened and shifted at several points and flowed in a different direction. The reason for the displacement was the severity of the floods, loose and erosive alluvial sediments, and the interference of rural communities in the form of the expansion of agricultural lands in the riverside Chams. The relocation and widening of the riverbed has eroded 20 Cham’s of the studied agricultural lands by 48.3 hectares and reduced the rice harvest by 95.7 tons. Other research results indicate the vulnerability of villages based on the amount of damage caused by erosion of rivers and reduction of rice harvest, so that the most damage is done to downstream villages and the least damage is done to villages upstream.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Flood
  • Khorramabad River
  • erosion
  • Rural Communities- بلوچی
  • عثمان
  • بشیر امیری (1392). تحلیل آسیب‌پذیری نواحی روستایی از مخاطرات طبیعی. دومین کنفرانس بین‌المللی مخاطرات محیطی. تهران
  • S. K
  • Juran
  • & Resler
  • L

مراجع

- بلوچی، عثمان؛ بشیر امیری (1392). تحلیل آسیب‌پذیری نواحی روستایی از مخاطرات طبیعی. دومین کنفرانس بین‌المللی مخاطرات محیطی. تهران. دانشگاه خوارزمی.
https://www.civilica.com/Paper-ICEHH02-ICEHH02_452.html.
- پورطاهری، مهدی؛ حمدالله سجاسی قیداری؛ طاهره صادقلو (1390). ارزیابی تطبیقی روش‌های رتبه‌بندی مخاطرات طبیعی در مناطق روستایی استان زنجان. پژوهش‌های روستایی. دورۀ 2. شمارۀ 7. صفحات 54-31. 
https://jrur.ut.ac.ir/article_23686.html.
- درستکار گل خیلی، هما؛ یداله یوسفی؛ مهدی رمضان زاده لسبوئی؛ همت اله رورده (1394). ارزیابی میزان تاب‌آوری سکونتگاه‌ها در برابر مخاطرۀ سیلاب در روستاهای‌منتخب‌حوضۀ‌نکارود،تحلیل‌فضایی‌مخاطرات محیطی. دورۀ 2. شمارۀ 4. صفحات 30- 15. 
https://jsaeh.khu.ac.ir/article-1-2529-fa.html.
- راد، مژگان؛ مهدی وفاخواه؛ مهدی غلامعلی فرد (1397). پهنه‌بندی سیل با استفاده از مدل هیدرولوژیکی HEC-RAS در پایین‌دست حوزۀ آبخیز خرم‌آباد. مخاطرات محیط طبیعی. دورۀ 7. شمارۀ 16. صفحات 226-211. 
http://jneh.usb.ac.ir/article_3343.html.
- رجبی، معصومه؛ میراسدالله حجازی؛ شهرام روستایی؛ نگین عالی(1397). پهنه‌بندی آسیب‌پذیری مخاطرات طبیعی و ژئومورفولوژیکی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان سقز (مطالعه موردی: سیل و زلزله)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی. دورۀ 7. شمارۀ 2. صفحات 195-183. http://www.geomorphologyjournal.ir/article_81032.html.
- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان لرستان (1397). فرهنگ آبادی‌های استان لرستان.
- سلطانی‌غیاثوند، نبی‌اله؛ علی‌اکبر سرمدی سیفی (۱۳۹۷). مخاطرات محیطی و تأثیر آن در توسعۀ پایدار روستایی. ششمین کنفرانس ملی توسعۀ پایدار در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی. تهران. مرکز راهکارهای دستیابی به توسعۀ پایدار. مؤسسۀ آموزش عالی مهر اروند.
https://www.civilica.com/Paper-GPACONF06-GPACONF06_013.html.
- شایان، محسن؛ ابوذر پایدار؛ سجاد بازوند (1396). تحلیل تأثیرات ارتقای شاخص‌های تاب‌آوری بر پایداری سکونتگاه‌های روستایی در مقابل سیلاب (مورد مطالعه: نواحی روستایی شهرستان زرین‌دشت)، مدیریت مخاطرات محیطی. دورۀ 4. شمارۀ 2. صفحات 121-103. https://jhsci.ut.ac.ir/article_64039.html.
- شرفی، سیامک؛ سیدهدیه ابراهیمی؛ مهتاب حبیب‌پور (1397). سنجش آگاهی و شناخت مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان دلفان از مخاطرات طبیعی، ششمین همایش ملی انجمن ایرانی ژئومورفولوژی (ژئومورفولوژی و چالش‌های پیشِ‌رو). صفحات 5-1.
- شرکت مهندسین مشاور سبز اندیش پایش (1390). برنامه آمایش استان لرستان (مرحلۀ دوم: تحلیل وضعیت و ساختار موجود) صفحات 198-1. 
https://lorestan.mporg.ir/FileSystem/View/File.aspx?FileId=4908886a-583d-46b1-a69b-c71b88b8d355
- شرکت ملی نفت ایران (1364). نقشۀ زمین‌شناسی 1:100000 خرم‌آباد.
- صادقلو، طاهره؛ حمدالله سجاسی قیداری (1393). راهبردهای مدیریت مخاطرۀ سیل در مناطق روستایی با مدل  SWOC-TOPSIS(مطالعۀ موردی حوضۀ آبریز قره‌چای رامیان، جغرافیا و مخاطرات محیطی. شمارۀ 12. صفحات 128-105. 
https://jm.um.ac.ir/index.php/geo/article/view/36491.
- عزیزپور، فرهاد؛ محمدسعید حمیدی؛ جمشید چابک (1394). تحلیل مشارکت محلی در مدیریت مخاطرۀ سیل در نواحی روستایی (مورد مطالعه: روستاهای حوزۀ آبخیز رودخانۀ بشار شهرستان بویراحمد)، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. دورۀ 2. شمارۀ 4. صفحات 94-77. 
https://jsaeh.khu.ac.ir/article-1-2534-fa.html.
- مودودی ارخودی، مهدی؛ ریحانه برومند؛ ابراهیم اکبری (1399). تبیین تاب‌آوری مناطق روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر سیلاب، مخاطرات محیط طبیعی. دورۀ9.شمارۀ 23. صفحات 172-151. 
http://journals.usb.ac.ir/article_4952.html.
- میرزاعلی، محمد؛ عبدالحمید نظری؛ مجید اونق (1397). سنجش ابعاد کالبدی تاب‌آوری جوامع روستایی در مواجهه با سیل (مطالعۀ موردی: حوضۀ آبخیز گرگانرود)، برنامه‌ریزی توسعۀ کالبدی. دورۀ 3. شمارۀ 7. صفحات 133-111. 
http://psp.journals.pnu.ac.ir/article_5262.html.
- مقصودی مهران؛شرفی سیامک؛ یاسر مقامی (1389). روند تغییرات الگوی مورفولوژیکی رودخانه خرم‌آباد با استفاده از RS،GIS و Auto Cad ، برنامه‌ریزی و آمایش فضا.دوره 14. شماره 3. صفحات 294-275.
http://hsmsp.modares.ac.ir/article-۲۱-۹۸۶-fa.html.
- نوروزی، اصغر؛ رویا تیموری (۱۳۹۵). اثرات مخاطرات اقلیمی بر اقتصاد روستایی خشکسالی در بخش مرکزی اصفهان، اولین کنفرانس بین‌المللی مخاطرات طبیعی و بحران‌های زیست‌محیطی ایران، راهکارها و چالش‌ها، اردبیل، شرکت کیان طرح دانش. مرکز تحقیقات منابع آب دانشگاه شهرکرد. 
https://www.civilica.com/Paper-ICINH01-ICINH01_171. html.
- Aksha, S. K., Juran, L., & Resler, L. M. (2018). Spatial and temporal analysis of natural hazard mortality in Nepal. Environmental Hazards. 17(2), 163-179. 
https://doi.org/10.1080/17477891.2017.1398630.
- Dankers, R., & Feyen, L. (2008). Climate change impact on flood hazard in Europe: An assessment based on high‐resolution climate simulations. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 113(D19). https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1029/2007JD009719.
- Das, S. (2018). Geographic information system and AHP-based flood hazard zonation of Vaitarna basin, Maharashtra, India. Arabian Journal of Geosciences, 11(19), 1-13. 
https://doi.org/10.1007/s12517-018-3933-4.
- Foudi, S., Osés-Eraso, N & Tamayo, I. (2015).Integrated spatial flood risk assessment: The case of Zaragoza. Land Use Policy, 42, 278-292. 
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0264837714001720.
- Garbero, A., & Muttarak, R. (2013). Impacts of the 2010 droughts and floods on community welfare in rural Thailand: differential effects of village educational attainment. Ecology & Society, 18(4), 27. 
https://www.ecologyandsociety.org/vol18/iss4/art27/.
- Gwimbi, P. (2009). Linking rural community livelihoods to resilience building in flood risk reduction in Zimbabwe. Jàmbá: Journal of Disaster Risk Studies, 2(1), 71-79. 
https://jamba.org.za/index.php/jamba/article/view/16.
- Hudson, P. G. M. B., Botzen, W. J. W., Kreibich, H., Bubeck, P., & Aerts, J. C. J. H. (2014). Evaluating the effectiveness of flood damage mitigation measures by the application of propensity score matching. Natural Hazards and Earth System Sciences (NHESS), 14, 1731-1747. 
https://www.nat-hazards-earth-syst-sci.net/14/1731/2014/.
- Kron, W. (2005). Flood risk= hazard, values, vulnerability. Water international, 30(1), 58-68. 
https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02508060508691837.
- Kumar, V., Cheng, S. Y. C., & Singh, A. K. (2016). Impact of flood on rural population and strategies for mitigation: A case study of Darbhanga district, Bihar state, ndia. Contemporary Rural Social Work, 8(1),5. 
https://digitalcommons.murraystate.edu/crsw/vol8/iss1/5/.
- Langat, P. K., Kumar, L., & Koech, R. 2019, Monitoring river channel dynamics using remote sensing and GIS techniques. Geomorphology, 325, 92-102. 
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0169555X18304070.
- Lumbroso, D., Ramsbottom, D., & Spaliveiro, M. (2008). Sustainable flood risk management strategies to reduce rural communities' vulnerability to flooding in Mozambique.Journal of Flood Risk Management, 1(1), 34-42. 
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1753-318X.2008.00005.x.
- Mwale, F. D., Adeloye, A. J., & Beevers, L. (2015). Quantifying vulnerability of rural communities to flooding in SSA: a contemporary disaster management perspective applied to the Lower Shire Valley, Malawi. International journal of disaster risk reduction, 12, 172-187. 
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420915000047. 
- Parker, D., Tapsell, S., & McCarthy, S. (2007). Enhancing the human benefits of flood warnings. Natural Hazards, 43(3), 397-414. 
https://link.springer.com/article/10.1007/s11069-007-9137-y.
- Sampson, C. C., Smith, A. M., Bates, P. D, Neal, J. C., Alfieri, L., & Freer, J. E. (2015). A high‐resolution global flood hazard model. Water resources research, 51(9), 7358-7381. 
https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/2015WR016954.
- Son, N. T., Chen, C. F., Chen, C. R., & Chang, L. Y. (2013). Satellite-based investigation of flood-affected rice cultivation areas in Chao Phraya River Delta, Thailand. ISPRS journal of photogrammetry and remote sensing, 86,77-88.
https://doi.org/10.1016/j.isprsjprs.2013.09.008.
- Tate, E., Rahman, M. A., Emrich, C. T., & Sampson, C. C. (2021). Flood exposure and social vulnerability in the United States. Natural Hazards. 106, 435-457.
 https://doi.org/10.1007/s11069-020-04470-2.
- Wisner, B., Blaikie, P., Blaikie, P. M., Cannon, T., & Davis, I. (2004). At risk: natural hazards, people's vulnerability and disasters. Psychology Press.
- Xia, J., Falconer, R. A., Lin, B., & Tan, G. (2011). Numerical assessment of flood hazard risk to people and vehicles in flash floods. EnvironmentalModelling&Software, 26(8), 987-998. 
https://dl.acm.org/doi/10.1016/j.envsoft.2011.02.017.
- Yousefi, S., Mirzaee, S., Keesstra, S., Surian, N., Pourghasemi, H. R., Zakizadeh, H. R., & Tabibian, S. (2018). Effects of an extreme flood on river morphology (case study: Karoon River, Iran). Geomorphology, 304, 30-39. 
https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2017.12.034.
 
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 آذر 1400
  • تاریخ پذیرش: 15 آذر 1400

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار