بررسی شکل‌‌‌‌گیری و توسعۀ کوه‌ ریگ‌‌‌‌ها مورد مطالعه: دشت ابراهیم‌‌آباد-مهریز

شریفی‌‌ پیچون, محمد; زارع, فاطمه; طاهری‌‌ نژاد, کاظم

doi:10.22111/gdij.2018.4128

بررسی شکل‌‌‌‌گیری و توسعۀ کوه‌ ریگ‌‌‌‌ها مورد مطالعه: دشت ابراهیم‌‌آباد-مهریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار جغرافیا(ژئومورفولوژی) دانشگاه یزد، یزد، ایران

² کارشناس‌‌ارشد ژئومورفولوژی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

10.22111/gdij.2018.4128

چکیده

کوه‌ریگ یکی از انواع تجمع رسوبات ماسه‌‌‌‌ای ریز‌‌‌‌دانه است که در دامنۀ برخی کوه‌‌ها و تپه‌‌های نواحی خشک و نیمه‌‌خشک قرار گرفته است. این لندفرم‌‌ها برخلاف تپه‌‌های ماسه‌‌‌‌ای، لندفرم‌‌های پیچیده‌‌ای هستند که تحت‌‌تأثیر فرایندهای مختلف به‌‌وجود آمده و توسعه پیدا می‌‌‌‌کنند. این پژوهش به‌‌دنبال بررسی چگونگی پیدایش، تحول و دخالت فرایندهای مختلف کوه‌ریگ واقع‌بر دامنۀ کوه‌‌های شرقی دشت ابراهیم‌‌آباد در غرب شهر مهریز است. برای انجام این مهم، به بررسی جهت و شدت بادهای غالب و فرعی منطقه، همچنین پارامترهای هندسی 11 نمونۀ رسوبی برداشت‌‌شده در امتداد نیمرخ طولی و عمقی کوه‌ریگ‌‌‌‌ها پرداخته شد. یافته‌‌‌‌ها نشان می‌‌‌‌دهد که جهت و سرعت بادهای غالب به‌‌تنهایی سبب شکل‌‌‌‌گیری و بالارفتن دانه‌‌‌‌های ماسه برروی دامنۀ کوه نشده است؛ چراکه در برخی نمونه‌‌ها حدود 30 درصد گراول وجود دارد که باد در هیچ شرایطی قادر به جابه‌جایی آن‌‌ها نیست. بررسی جهت بادهای غالب و حتی فرعی نیز با نحوۀ استقرار و ته‌‌نشست کوه‌ریگ‌‌‌‌ها، نشان داد که کوه‌ریگ‌‌ها با جهت هیچ‌کدام از بادها قابل‌توجیه نیست؛ ازسوی‌‌دیگر، این تجمع ماسه‌‌ها در پای صخره‌‌های سنگی کنگلومرای کرمان قرار گرفته که به‌‌سادگی تخریب فیزیکی به‌شکل دانه‌‌‌‌ای، به‌‌ویژه در آب‌‌و‌‌هوای سرد پیدا می‌‌‌‌کند. ازاین‌‌نظر، شاکلۀ اصلی کوه‌ریگ‌‌‌‌های دشت ابراهیم‌‌آباد حاصل فرایند پایین‌‌آمدن دانه‌‌‌‌های ماسه پس از تخریب به شکل هوازدگی فیزیکی کنگلومرای کرمان در دوره‌‌های سرد گذشته تحت‌‌تأثیر نیروی ثقل است. پس از شکل‌‌‌‌گیری شاکلۀ اصلی کوه‌ریگ برروی دامنه، بادها نیز اثرگذار بوده و دانه‌‌های ریزتر را از بخش دشت و از داخل رسوبات آبرفتی و مخروط‌‌افکنه‌‌‌‌ای به داخل کوه‌ریگ‌‌ها منتقل کرده و پس از برخورد با دامنۀ کوه، رسوب پیدا کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Geomorphological Study of formation and developments of Sand Ramps (Case study: Ebrahimabad Plain-Mehriz)

نویسندگان [English]

mohamad sharifi pichon ¹
fatemeh zareh ²
kazem taheri negad ²

چکیده [English]

Sand Ramps is a kind of sedimentary accumulation found at the foot of the slopes of some desert and semi-desert region in the world. The landform unlike sand dune are complex that are created and developed by different processes. The main goal of this study is to investigate creation and evolution of Sand Ramps by different factors in eastern slopes of the mountains of Ebrahimabad plain in the west s formayof Mehriz city. For doing it, we have studied the direction and intensity of winds and also geometry parameters of samples of sediments along the longitudinal and depth profiles. Findings show that the direction and speed of winds are not the cause of the formation of sand ramps and climbing sand on the slope. Because, in some sample there were gravel about 30 percent that winds would not able to move them never. However, sand ramps locations are not compatible with prevailing wind direction. In addition, the accumulation of sands has located at the foot of Kerman Conglomerate outcrop which is weathered as physical form simply in cold weather. In according to, the main constituents of the sand ramps in the region is the result of descending of weathered sands. But after primary formation of the landform, winds has interfered and transferred finer grain of sand from plain upwards and after clashed with the mountain deposited.

کلیدواژه‌ها [English]

Ebrahimabad Plain
Sand Ramp
Wind Processes
Kerman Conglomerate
Sedimentation

مراجع

احمدی، حسن (1387). ژئومورفولوژی کاربردی (فرسایش بادی)، انتشارات دانشگاه تهران. چاپ سوم. صفحه 706.

اهری‌‌پور، رضا؛ حسین مصدق (1385). مبانی رسوب‌‌شناسی، تهران. انتشارات علوی.

دهواری، عبدالمجید؛ سادات فیض‌‌نیا؛ حسن احمدی (1384). نقش بررسی‌‌های کانی‌‌شناسی و شاخص‌‌های آماری رسوبات در منشأیابی تپه‌ماسه‌‌های شندان سراوان- بلوچستان، مجلۀ منابع طبیعی ایران. جلد 58. شمارۀ 4. صفحات 757-743.

شهریار، علی؛ قاسم لرستانی؛ مهران مقصودی (1392). بررسی شکل و دانه‌‌سنجی ذرات ماسه در مناطق داخلی و ساحلی ایران (مطالعة موردی: ریگ مرنجاب- ساحل جاسک)، کاوشنامۀ جغرافیای مناطق بیابانی. سال اول. شمارۀ 2. صفحات 35-17.

عباسی، مرضیه؛ سادات فیض‌‌‌‌نیا؛ حمیدرضا عباسی؛ یونس کاظمی؛ احمد قرنجیک (1390). بررسی دانه‌‌بندی و کانی‌‌‌‌شناسی رسـوبات در منشـأیابی تپه‌‌های ماسـه‌‌ای بلوچستان، تحقیقات مرتع و بیابان ایران. 3. صفحات 451-441.

قانعی‌‌‌‌بافقی، محمدجواد؛ علیرضا یـاراحمـدی (1390). بررسـی رابطـة دانـه‌‌بنـدی رسوبات تپه‌‌های ماسه‌‌ای حسن‌‌آباد بافق با جهت باد فرساینده بـا اسـتفاده از زمـین آمار، نشریة مرتع و آبخیزداری. مجلة منابع طبیعـی ایـران. دورة 2. 63 صفحه 248.

شریفی‌پیچون، محمد؛ فاطمه دهقان (1395). ارزیابی فرایندهای مؤثر بر شکل‌‌‌‌گیری و تحول کوه‌ریگ‌‌ها (مورد مطالعه: کوه‌ریگ‌‌‌‌های تنگ چنار)، فصلنامۀ پژوهش‌‌های ژئومورفولوژی کمّی. دوره5. شماره 3. صفحات 19-1.

مهرشاهی، داریوش؛ دیوید تامس؛ مارک بیتمن؛ سارا اوهارا (1377). چگونگی تشکیل، تحول و تعیین سنِ کوه‌ریگ اردکان یزد، تحقیقات جغرافیایی. شمارۀ 51. صفحات 120-102.

مهرشاهی، داریوش (1379). آشنایی عمومی با پدیدۀ کوه‌ریگ و پراکندگی جغرافیایی و اهمیت کوه‌ریگ‌‌های استان یزد، کاوش‌نامۀ علوم‌انسانی. سال اول. شمارۀ 1. صفحات 122-111.

مهرشاهی، داریوش؛ فرزاد خسرویانی (۱۳۸۹). تعیین منشأ کوه‌ریگ‌‌های دامنۀ باختری تپه‌‌های بغداد‌آباد مهریز با ترکیب داده‌‌های ژئومورفولوژی، کانی‌شناسی، سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دومین همایش ملی فرسایش بادی یزد. انجمن علمی مدیریت و کنترل مناطق بیابانی ایران.

مهرشاهی، داریوش (1390). کوه‌ریگ‌‌شناسی: مطالعات موردی در استان یزد، جغرافیا و توسعه. شمارۀ 25. صفحات 178-159.

Bateman, M., D.; Bryant, R., G.; Foster, I.; Livingstone, I., And Parsons, A., J (2012). on the formation of sand ramps: A case study from the Mojave Desert, Geomorphology, vol 161-162, PP. 93-109.

Goossens, D (2007). Bias in grain size distribution of deposited atmospheric dust due to the collection particles in sediment catchers. Catena, 70:16-24.

Guang, H., Guifang, Z., & Wenbin, Y. (2004). A quantitative analysis on the sources of dune sand in the Hulun Buir Sandy Land: application of stepwise discriminant analysis (SDA) to the granulometric data , Journal of geographical science, Vol. 14, Issue2, PP. 177-186

Kumar, A.; Srivastava, P. and Meena, N., K. (2017). Late Pleistocene Aeolian in the cold desert of Ladakh: A record from sand ramps, Quaternary international, Quaternary International, 443, PP. 13-28

Lancaster, N., and Tchakerian, V., P (1996). Geomorphology and sediments of sand ramps in the Mojave Desert, Geomorphology, 17(1): 151-165.

Livingstone, I. & A. Warren (1996). Aeolian Geomorphology, Longman, London.

Mahan, S. A.; Miller, D., M.; MEnges, C. M.; Yount, J.c (2007). Late quaternary stratigraphy and luminescence geochronology of the northeastern Mjave Desert, Quaternary International, Vol. 166, PP. 66-78

Pewe, T. L (1981). An overview. In T. L. Pewe (Ed.), Desert dust: Origin, characteristics, and effect on man (PP.1-10). Boulder: Geological Society of America Series (Special paper Geological Society of America Series 186.

Selley, R (1976). An introduction to sedimentology, Academic Press,408 pages.

Sun, D., J. Bloemendal, D.K. Rea, J. Vandenberghe, F. Jiang, Z. An and R. Su (2002). Grain-size distribution functions of polymodal sediments in hydraulic and aeolian environment and numerical partitioning of the sedimentary components. Sedimentary Geology,152:263-277.

Tchakerian, V.P (1991). Late Quaternary aeolian geomorphology of the Dale Lake sand Sheet, southern Mojave Desert, California. Physical Geography 12, 347-437.

Tchakerian, V. P., Lancaster, N (2002). Late Quaternary arid/humid cycles in the Mojave desert and western Great Basin of North America.Quaternary Science Reviews21,799-810.

Telfer, M.W., Thomas, Z.A., Breman, B. (2012). Sand ramps in the Golden Gate Highlands National Park, South Africa: evidence of periglacial Aeolian activity during the Last glacial, Paleogeography, Paleoclimatology, Paleoecology 313-4, 59-69.

Thomas, D.S.G., Bateman, M.D., Mehrshahi, D., O. Hara, S.L (1997). Development and en-vironmental significance of an Aeolian sand ramp of last-glacial age, central Iran, Quaternary Research 48, 155-161.

Zaady, E., Dody, A., Weiner, D., Barkai, D., & Offer, ZY (2008). A comprehensive method for Aeolian particle Granulometry&micromorphology analyses.

Zimbelman, J. R; S. H. Williams and V.P. Tchakerian (1995). "Sand transport pathways in the Mojave Desert, Southwestern United States". Desert Aeolian Processes. Edt. V. P. Tchakerian. London, Chapman & Hall: 101-129.