تحلیل فقر از منظر عدالت فضایی مطالعۀ موردی: استان‌های شمالی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت‌مدرس، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایرا ن

چکیده

عدالت فضایی به حاکمیت شرایطی اشاره دارد، که در آن منابع، مزایا، قدرت و ثروت جامعه از یک توزیع متوازن برخوردار باشد. تجلی این امر را می‌توان در توزیع نسبی متوازن شاخص‌های توسعه در مقیاس‌های ملی و محلی مشاهده کرد. از سویی دیگر بی‌عدالتی فضایی به حاکمیت شرایطی اشاره دارد که منابع، مزایا، ثروت و قدرت در جامعه از توزیع نامتوازنی برخوردار بوده و جامعه میل به دوگانگی و شکاف ساختاری داشته، و پیامدهای مختلفی را خواهد داشت. جدای از پیامدهای سیاسی و امنیتی آن، از نظر اجتماعی، حاکمیت بی‌عدالتی فضایی، پیامدهایی همچون گسترش فقر، حاشیه‌نشینی و ناهنجاری‌های دیگری را در بر خواهد داشت. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی، تکیه بر اطلاعات کتابخانه‌ای، تجزیه و تحلیل داده‌ها، تولید نقشه‌ها و استفاده از نرم‌افزار Excel و ArcGIS در پی مطالعه و تحلیل فقر استان‌های شمالی جمهوری اسلامی ایران از منظر عدالت فضایی می‌باشد. بدین منظور، هفت استان خراسان شمالی، گلستان، مازندران، گیلان، اردبیل، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی به‌عنوان محدوده مطالعاتی انتخاب شده است. نتایج نشان می‌دهد که استان خراسان شمالی جزو فقیرترین استان‌های کشور می‌باشد. بعد از آن استان‌های گلستان، گیلان و اردبیل به لحاظ شاخص فقر و محرومیت در رتبه بعدی قرار دارند. استان‌های مازندران، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی در مقایسه با استان‌های پیش گفته وضعیت مطلوب‌تری داشته و در رتبه دوم فقر و محرومیت قرار دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of poverty from perspective of spatial justice, case study: the northern provinces of Iran

نویسندگان [English]

  • Mostafa Ghaderi Hajat 1
  • Zakeyeh aftabi 2
1 PHD in political geography, Tarbiat Modares University, Tehran, iran
2 teacher of payam noor university,Iran
چکیده [English]

Space justice refers to the sovereignty of a situation in which the resources, benefits, power and wealth of the community enjoy a balanced distribution, and this manifestation can be seen in the relative distribution of development indicators on national and local scales. On the other hand, space injustice refers to the sovereignty of a situation in which resources, benefits, wealth and power in the society have an uneven distribution, and the community has a desire for dichotomy and structural divide and has different negative consequences. Apart from its political and security implications, the social justice of justice affects the structure of space with consequences such as the spread of poverty, marginalization and other maladministration. 
In this research, using descriptive-analytical method and relying on library information, data analysis and mapping, Excel and ArcGIS software were used to study and analyze the poverty of the northern provinces of the Islamic Republic of Iran from the perspective of spatial justice. Be for this purpose, seven provinces of North Khorasan, Golestan, Mazandaran, Gilan, Ardebil, East Azarbaijan and West Azarbaijan have been selected as the study area.
Results show that , North Khorasan Province is one of the poorest provinces in the country. After that, the provinces of Golestan, Gilan and Ardebil are ranked next in terms of poverty and deprivation. The provinces of Mazandaran, East Azarbaijan and West Azarbaijan are more desirable than the provinces mentioned above and are in the second rank of poverty and deprivation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Poverty
  • Space Injustice
  • Space Justice
  • Northern Provinces
  • Iran
-  ابراهیم‌پور، داوود؛ عزیز جوانپور؛ وحید حسینی‌اصل (1394). رابطۀ عدالت فضایی ادراک‌شده با میزان مشارکت شهروندان در توسعه‌یافتگی شهر تبریز، فصلنامۀ مطالعات جامعه‌شناختی شهری. سال پنجم. شمارۀ 16. صفحات 142-119.
-  احمدی‌پور، زهرا؛ طهمورث حیدری‌موصلو؛ طیبه حیدری موصلو (1389). تحلیل قومیت و هویت قومی در ایران؛ جهت امنیت پایدار، فصلنامۀ انتظام اجتماعی. دورۀ 2. شمارۀ 1. بهار و تابستان. صفحات 62-35.
-    بانک مرکزی ایران (1392). به نقل از: www.cbi.ir
-  بیگدلو، مهدی؛ محسن مرادیان (1391). ارتباط مشارکت سیاسی مردم و قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران (مطالعۀ موردی: مشارکت در انتخابات)، پژوهشنامۀ انقلاب اسلامی دانشگاه همدان. سال اول. شمارۀ 3. صفحات 115-87.
-  جعفری، تیمور (1394). بررسی آماری و تحلیل جغرافیایی اقوام ساکن در آبادی‌های خراسان شمالی. فصلنامه دانش انتظامی خراسان شمالی، سال دوم. شماره 7. پاییز. صفحات 34-7.
-  حافظ‌نیا، ‌محمدرضا؛ مصطفی قادری‌حاجت و دیگران (1394). طراحی الگوی سنجش عدالت فضایی، مطالعۀ موردی: ایران، فصلنامۀ برنامه‌ریزی و آمایش فضا .دورۀ 19. شمارۀ 1. تابستان 1394. صفحات 52-33.
-    حافظ‌نیا، محمدرضا (1395). جغرافیای سیاسی ایران، چاپ هشتم. تهران. انتشارات سمت.
-  داداش‌پور، هاشم؛ بهرام علیزاده؛ فرامرز رستمی (1394). تبیین چارچوب مفهومی عدالت فضایی در برنامه‌ریزی شهری با محوریت مفهوم ‌عدالت در مکتب اسلام، فصلنامۀ نقش‌جهان. دورۀ پنجم. شمارۀ 1. صفحات 84-75.
-    ترکمه، آیدین (1397). بازاندیشی غیررسمیت و فقر/نابرابری شهری: دیدگاهی روش‌شناختی، فضا و دیالکتیک، شمارۀ 9. پائیز 97. قابل دسترس در:
    http://dialecticalspace.com/rethinking-informality
-  رستمی، فرامرز (1390). مطالعه و تحلیل راهکارهای افزایش عدالت فضایی در شهرها با تأکید بر دسترسی عادلانه به امکانات و خدمات شهری، مطالعۀ موردی: شهر یاسوج، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد. رشتۀ جغرافیا. گرایش برنامه‌ریزی شهری. تهران. دانشگاه تربیت‌مدرس.
-    رئیس‌دانا، فریبرز (1384). اندازه‌گیری شاخص و پویش فقر در ایران، فصلنامۀ رفاه اجتماعی. دورۀ چهارم. شمارۀ 17. صفحات 92-57.
-    شریفی، عبدالنبی (1385). عدالت اجتماعی و شهر، تحلیلی بر نابرابری‌های منطقه‌ای در شهر اهواز. رسالۀ دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. تهران، دانشگاه تهران.
-  قادری‌حاجت، مصطفی؛ محمدرضا حافظ‌نیا (1397). تدوین راهکارهای دستیابی به عدالت فضایی، پروژۀ پسادکتری. معاونت علمی ریاست‌جمهوری. صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور.
-    مدیری، مهدی؛ علیرضا عباسی‌سمنانی (1393). روند شکل‌گیری گسل‌های مذهبی در مرزهای شمال شرق (مطالعۀ موردی استان گلستان)، همایش ملی مرزنشینی توسعۀ پایدار و فرصت‌های سرمایه‌گذاری.
-    مرکز آمار ایران (1361). رتبه‌بندی مقدماتی استان‌های کشور. هستۀ پژوهش مرکز آمار ایران.
-  مرکز آمار ایران (1391). گزیدۀ نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390. چاپ اول. تهران: دفتر ریاست روابط عمومی و همکاری‌های بین‌الملل مرکز آمار ایران.
-    مرکز آمار ایران (1395). آمار و اطلاعات عمومی استان اردبیل.
-    مرکز آمار ایران (1395). آمار و اطلاعات عمومی استان آذربایجان شرقی.
-    مرکز آمار ایران (1395). آمار و اطلاعات عمومی استان خراسان شمالی.
-    مرکز آمار ایران (1395). آمار و اطلاعات عمومی استان گلستان.
-    مرکز آمار ایران (1395). آمار و اطلاعات عمومی استان گیلان.
-    مرکز آمار ایران (1395). آمار و اطلاعات عمومی استان مازندران.
-    مرکز آمار ایران (1395). نتایج آمارگیری نیروی کار پاییز 1395. چاپ اول. تهران: دفتر جمعیت نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران.
-    مرکز آمار ایران (1396). به‌نقل‌از:
http://www.amar.org.
-    مرکز آمار ایران (1396). چکیدۀ نتایج طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای روستایی و شهری سال 1395. چاپ اول. تهران: دفتر جمعیت نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران.
-    مرکز آمار ایران (1396). گزیدۀ نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395. چاپ اول. تهران: دفتر ریاست روابط عمومی و همکاری‌های بین‌الملل مرکز آمار ایران.
-    مرکز آمار ایران. (1394). ضریب جینی سال 1393. دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری. مرکز آمار ایران. (1395). آمار و اطلاعات عمومی استان آذربایجان غربی.
-    مرکز مطالعاتی تبریز (1395). اقلیت‌های دینی و مذهبی در ایران.
-    معمار، رحمت‌الله (1391). طبقه‌بندی نظریات مشارکت سیاسی. چاپ اول. تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  یغفوری، حسین؛ سجاد قاسمی؛ نرگس قاسمی (1396). بررسی عدالت فضایی در توزیع خدمات، با تأکید بر مدیریت شهری؛ مطالعۀ موردی: محلات منطقۀ 19 تهران، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی. سال سی و دوم. شمارۀ 3. 128-114.
-    یوسفی، صفر (1387). سیر تحول دین و مذهب در مازندران، فصلنامۀ فقه و تاریخ تمدن. دورۀ 4. شمارۀ 16. تابستان. صفحات192-167.
-     Brad, Jackob (2017). Poverty and Deprivation. Intelligence Bulletin Journal. No, 3
-     Mazur, E & Urbanek, J (2014). Space in Geography. Geo-Journal. Volume 7. Issue 2. PP.139-143.
-     McGuinness, Feargal (2018). Poverty in the UK. House of Commons Library. No, 7096.
-     Prange, J (2009). Spatial Justice: A New Frontier in Planning for Just Sustainable Communities. New Jersey University.
-     Tweedia, Andrew & Hagan, Sean (2018). Poverty Reduction and Growth Trust- 2018 Borrowing Agreement with the Banque De France. International Monetary Fund. Washington, D. C. 20431.
-     World Bank (2018). Land Governance in an Interconnected World. Land and Poverty Conference 2018. www.gilan.ir.
-     Young, Irish Marion (2000). Justice and the Politics of Difference, Princeton University Press. Princeton.