چرایی تحقق‌پذیری ضعیف مدیریت مشارکتی آبیاری در ایران پژوهشی برمبنای تحلیل محتوی

عسکری‌بزایه, فاطمه; افراخته, حسن; طهماسبی, اصغر; عزیزپور, فرهاد; فتح‌الله‌ طالقانی, داریوش

doi:10.22111/gdij.2019.5011

چرایی تحقق‌پذیری ضعیف مدیریت مشارکتی آبیاری در ایران پژوهشی برمبنای تحلیل محتوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ محقق، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گیلان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، رشت، ایران

² استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

³ استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

⁴ دانشیار مؤسسۀ تحقیقات اصلاح و تهیۀ بذر چغندرقند، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

10.22111/gdij.2019.5011

چکیده

مدیریت مشارکتی آبیاری به عنوان رویکردی برای افزایش بهره وری آب کشاورزی و کاهش هزینه های مدیریت دولتی، از دهه 1370 شمسی در ایران همپا با روندهای جهانی مورد توجه قرار گرفته و اجرای آن با فرازونشیب هایی همراه بوده است. در این پژوهش تحلیلی-کاربردی با رویکرد پس رویدادی تحقق پذیری ضعیف مدیریت مشارکتی آبیاری در ایران از طریق تحلیل محتوی پژوهش های انجام گرفته در داخل کشور و اسناد بالادستی مرتبط مورد بررسی قرار گرفته است. برای انجام این پژوهش، منابع موجود در زمینه مدیریت آبیاری مشارکتی از پایگاه های معتبر تا حد ممکن شناسایی و تعداد 38 منبع مورد بررسی قرار گرفت و از نرم افزار Atlas.ti7 برای تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده شد. تجزیه و تحلیل یافته هاحاکی از وجود 12 حیطه از موانع و مشکلات بر سر راه اجرای مدیریت مشارکتی آبیاری در سطح ایران می باشد که سیاست های کشاورزی نامناسب و مشارکت زدا، غفلت از تدابیر بسترسازی و برنامه ریزی، تسلط فرهنگ های تنگ نظرانه و برقراری جو بی‌اعتمادی، فقدان حمایت های مالی-اعتباری، ساختار دولتی متمرکز و مقاومت گرا، ضعف اطلاع رسانی و کمبود اطلاعات، قوانین و مقررات بازدارنده، عدم شفافیت و ابهام در ماهیت و نحوه اجرای مدیریت مشارکتی آبیاری، وجود ناهماهنگی بین بهره برداران و دستگاه های اجرایی، محدودیت های سخت افزاری و اقلیمی، ناسازگاری و انعطاف ناپذیری رویه های مدیریتی اعمال شده و کارکنان غیرماهر و ناکارآمد دست اندرکار را شامل می شود. در پایان ، راهکارهایی برای گذار از وضعیت فعلی و تسهیل اجرای مدیریت مشارکتی آبیاری ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Questions about the weak realization of participatory irrigation management in Iran, a research based on content analysis

نویسندگان [English]

fatemeh askari bezayeh ¹
hasan afrakhteh ²
asgar tahmasebei ³
farhad azizpour ³
daryosh fathoalah talegani ⁴

چکیده [English]

Participatory irrigation management as an approach to increase agricultural water productivity and reduce the cost of public management has been considered in Iran since the 1970s, along with global trends, and its implementation has been accompanied by many obstacles and problems. In this analytical-applied research with post-event approach, the weak of implementation of participatory irrigation management in Iran has been examined through the analysis of the content of research carried out in the country and relevant documents. To conduct this research, existing resources in the field of participatory irrigation management were identified from valid databases as far as possible and 38 sources were investigated and Atlas.ti7 software was used for data analysis. The analysis of 38 surveyed sources indicates that there are 12 domains of obstacles and problems in participatory irrigation management in Iran, which includes inadequate and anti-participation agricultural policies, neglecting of measures to provide conditions and planning, dominating narrow-minded cultures and establishing a climate of unreliability, lack of financial-credit support, a centralized and inflexible state structure, weakness in providing information and lack of information, preventive laws and regulations, lack of clarity and ambiguity in the nature and implementation of participatory irrigation management, inconsistency between users and responsible organizations, hard and soft ware and climate restrictions, incompatibility and inflexibility of applied management practices, unskilled and inefficient staff. In the end, some ways to move from the current situation and facilitate the implementation of participatory irrigation management have been suggested.

کلیدواژه‌ها [English]

participatory irrigation management
content analysis
Iran

مراجع

- اجتماعی، علیرضا (1383). بررسی علل عدم توفیق در خصوصی‌سازی شرکت‌‌های بهره‌‌برداری از شبکه‌های آبیاری، مجموعه مقالات اولین همایش بررسی مشکلات شبکه‌‌های آبیاری، زهکشی و مصرف بهینه آب کشاورزی، کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. 9 تا 10 خرداد 1383.

- احسانی، مهرزاد (1387). درس‌های آموزنده از تجارب جهانی انتقال مدیریت آبیاری، پنجمین کارگاه فنی مشارکت آب‌بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی، کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. 26 دی ماه 1387.

- احمدآلی، جمال؛ نادر عباسی؛ نادر حیدری؛ جواد خانی؛ مهدی حامدی‌اصل؛ سجاد شکری؛ یونس نریمانی (1389). بررسی علل عدم ‌استقبال کشاورزان دشت‌ میاندوآب در زمینۀ ایجاد تشکل‏ آب‏بران، گزارش ‌نهایی پروژۀ تحقیقاتی. وزارت جهاد کشاورزی.

- احمدآلی، جمال؛ رضا رضایی (1389). بررسی علل عدم استقبال کشاورزان دشت میاندوآب در زمینۀ ایجاد تشکل‏ آب‏بران، نشریۀ آبیاری و زهکشی ایران. شمارۀ 3. جلد 4. صفحات 407-397.

- افراخته حسن؛ مریم آرمند؛ زهرا اطهری (1395). واکاوی چالش‌های فراروی صنعت سفال شهر لالجین با به‌کارگیری تئوری بنیانی، مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌‌ای. سال 14. شمارۀ 1. پیاپی 26. صفحات114-89.

- اسلامی، منصوره (1387). نقش و جایگاه بخش دولتی در پایداری و اثربخشی مدیریت مشارکتی آبیاری (نگرشی به تعاونی‌های آب‌بران خوزستان)، پنجمین کارگاه فنی مشارکت آب‌بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی. کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. 26 دی 1387.

- بقایی، حمید؛ محمد کردانی؛ مسلم سروستانی؛ لیلا بقایی؛ ابراهیم پروین (1391). چشم‌‌اندازها و فرصت‌های توسعۀ پایدار با ورود تشکل‌های آب‌‌بران در عرصۀ توسعۀ جوامع روستایی، مجموعه مقالات همایش ملی توسعۀ روستایی. استانداری گیلان. شهریور 1391.

- بلالی، محمدرضا؛ شوزف کئولارتز؛ میشل کورتهالز (1389). مدیریت بازتابی اراضی و آب در ایران: ارتباط فناوری، حکمروایی و فرهنگ، قسمت دوم: نگرش ذی‌نفعان و عناصر کلیدی چارچوب بازتابی، مجلۀ پژوهش آب در کشاورزی. جلد 24. شمارۀ 2. صفحات 20-1.

- تبریزی، منصوره (1393). تحلیل محتوای کیفی از منظر رویکردهای قیاسی و استقرایی، فصلنامۀ علوم اجتماعی. شمارۀ 64. 138-105.

- توتاخانه، یوسف؛ یونس آقاپور؛ غلامرضا فانی (1387). نگرشی بر محدودیت‌‌ها و چالش‌های فراروی تعاونی آب‌‌بران و راه‌های برون‌رفت از آن در شبکۀ آبیاری و زهکشی صوفی‌چای، پنجمین کارگاه فنی مشارکت آب‌بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی. کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. 26 دی 1387.

- توتونچی، مریم؛ احمدرضا عمانی (1389). تشکل‌‌های آب‌‌بران، ساختاری کهن با رویکردی نوین، سومین همایش ملی مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی. دانشگاه شهید چمران اهواز. 10 تا 12 اسفند 1389.

- جاسمی، مدینه؛ لیلا ولیزاده؛ وحید زمان‌‌زاده؛ فریبا طالقانی (1392). عوامل انگیزشی مؤثر در ارائۀ مراقبت برگرفته از دید کل‌نگر. یک مطالعۀ کیفی، مجلۀ ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی. دورۀ 6. شمارۀ 6. صفحات87-77.

- جباری، اسماعیل؛ عباس جنگی‌مرنی (1387). سیاست‌‌ها و برنامه‌‌های توسعۀ مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه‌‌های آبیاری و زهکشی، مجموعه مقالات پنجمین کارگاه فنی مشارکت آب‌‌بران در مدیریت شبکه‌‌های آبیاری و زهکشی.کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. 26 دی 1387.

- حیدری، نادر (1389). شرایط سازمانی و نهادی لازم برای مدیریت مشارکتی آبیاری پایدار (موانع و فرصت‌ها)، گزیدۀ مقالات دهمین سمینار بین‌المللی مدیریت مشارکتی آبیاری. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. مهر 1389.

- حیدری، نادر؛ سیداحمد حیدریان؛ رضا هاشمی؛ مجید کرامتی؛ رحیم علی‌محمدی؛ حسین دهقانی‌سانیج (1388). مباحث اقتصادی- اجتماعی و سیاست‌گذاری-تشکیلاتی در بهبود بهره‌‌وری آب کشاورزی، گزارش نهایی پروژۀ تحقیقاتی. وزارت جهاد کشاورزی.

- حیدریان، سیداحمد؛ مرضیه اسلامی (1388). تحولات برون‌زا در ساختار مدیریت سنتی کشاورزی و برنامۀ نظام بهره‌‌برداری در طرح‌‌های توسعۀ آبیاری، مطالعۀ موردی: سد و شبکۀ آبیاری بالاخانلو، سومین کنفرانس ملی تجربه‌‌های ساخت تأسیسات آبی و شبکه‌‌های آبیاری و زهکشی. دانشگاه تهران. 29 تا 30 مهر.

- حیدریان، سیداحمد (1389). اصلاحات مدیریت آبیاری در ایران: درس‌‌های آموخته از 15 سال تجربۀ داخلی و توصیه‌‌های لازم برای آینده، گزیدۀ مقالات دهمین سمینار بین‌المللی مدیریت مشارکتی آبیاری. کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. مهر 1389.

- حیدریان، سیداحمد (1388). موانع ساختاری بهبود مدیریت سامانه‌‌های آبیاری در ایران، مجموعه مقالات دوازدهمین همایش کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. 5 و 6 اسفند.

- خیابانی، ناصر؛ سروش باقری؛ امیر بشیری‌پور (1396). الزامات اقتصادی مدیریت منابع آب، نشریۀ آب و فاضلاب. شمارۀ 1. صفحات 56-42.

- دهنوی، دل آرا (1389). تأسیس تشکل‌های آب‌بران در پروژه‌های ایفاد، گزیدۀ مقالات دهمین سمینار بین‌‌المللی مدیریت مشارکتی آبیاری. کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. مهر 1389.

- رشتچی، لیدا (1389). بررسی روند مدیریت مشارکتی آبیاری در گیلان، روش‌‌های اجرایی، تجربیات، ارزشیابی، گزیدۀ مقالات دهمین سمینار بین‌‌المللی مدیریت مشارکتی آبیاری. کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. مهر 1389.

- رضوی‌عرب، میرکاظم (1389). مشکلات و چشم‌‌اندازهای مدیریت مشارکتی آبیاری در شرایط مالکیت‌‌های کوچک با توجه ویژه به اندونزی، گزیدۀ مقالات دهمین سمینار بین‌‌المللی مدیریت مشارکتی آبیاری. کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. مهر 1389.

- سلیمانی، میرمهدی؛ فریدون کاوه؛ محمدمیثم صباغی (1388). بهترین مدیریت آبیاری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی، مجموعه مقالات دوازدهمین کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. 5 و 6 1388.

- شیخ حسینی، مهرداد؛ عبدالامیر کاکاحاجی؛ سیداحمد سینائی (1385). زمینه‌‌ها و چالش‌‌های قانونی در انتقال مدیریت شبکه‌‌های آبیاری به تشکل‌‌های آب‌‌بران (مطالعۀ موردی: شبکۀ آبیاری دشت قزوین)، مجموعه مقالات کارگاه فنی مدیریت. بهره‌‌برداری و نگهداری شبکه‌‌های آبیاری و زهکشی. 14 کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. دی 1385.

- عربی، عزیزالله؛ مجید محبی (1387). فرایند ایجاد تشکل‌‌های آب‌‌بران و چالش‌‌های مربوطه در شبکۀ آبیاری و زهکشی دشت عباس، مجموعه مقالات پنجمین کارگاه فنی مشارکت آب‌‌بران در مدیریت شبکه‌‌های آبیاری و زهکشی. کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. 26 دی 1387.

- غنیان، منصور؛ مسعود برادران؛ عرفان‌علی میرزایی؛ خدیجه سلیمانی‌هارونی؛ سردار پاشا (1392). مدیریت مشارکتی منابع آب کشاورزی و مؤلفه‌‌های مؤثر بر آن، مطالعۀ استان خوزستان. پژوهش آب در کشاورزی. جلد 27. شمارۀ 2. صفحات 190-181.

- فانی، غلام‌‌رضا؛ سیدعلیرضا حسین‌‌زاده‌تبریزی؛ مرتضی فریان (1388). چالش‌‌های مدیریت بهره‌‌برداری و نگهداری شبکه‌‌های آبیاری و زهکشی، مجموعه مقالات دوازدهمین همایش ملی مدیریت آبیاری در ایران. چالش‌‌ها و چشم‌اندازها. کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. 5 و 6 اسفند 1388.

- قناعت، محسن؛ علیرضا مأمن‌پوش؛ میترا آقابابایی (1392). بررسی ضرورت‌‌های مشاهده‌شده درجهت آغاز فعالیت‌‌های بسترسازی مدیریت آبیاری مشارکت‌مدارانه در شبکۀ آبشار رودخانۀ زاینده‌رود، نشریۀ آبیاری و زهکشی. شمارۀ 1. جلد 7. صفحات 9-1.

- کشاورز، عباس؛ حسین دهقانی‌سانیچ (1388). اصلاح سیاست و ساختار در آب و خاک هنری امکان‌پذیر، مجموعه مقالات دوازدهمین همایش ملی مدیریت آبیاری در ایران. چالش‌‌ها و چشم‌اندازها. کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. 5 و 6 اسفند 1388.

- مختاری‌حصاری، آرزو؛ علیرضا نعمتی (1389). انتقال مدیریت آبیاری در پروژههای آبیاری کلاراکارالو در جنوب ایالت سولاوزی در اندونزی»، گزیده مقالات دهمین سمینار بینالمللی مدیریت مشارکتی آبیاری. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. مهر1389.

- مختاری، داریوش (1394). آسیب‌شناسی و بازشناسی بن‌بست‌های برون‌رفت از راهکارهای حوزۀ عمل دستگاه‌های اجرایی آب و خاک کشور؛ کوششی برای گذار از حکمرانی بد آب. فصلنامۀ مدیریت آب. سال 4. شمارۀ 1. صفحات 81-59.

- مختاری، داریوش (1394). مدیریت مشارکتی منابع آب کشاورزی در ایران، جلد 1. مبانی و درس آموزه‌هایی از تجربه‌‌ها. شیراز: انتشارات ایلاف.

- معصومی، کاوه (1389). رهیافت مشارکتی برای مدیریت منابع آب زیرحوضه کاتپورنادر ایالت ماهراشترا، گزیدۀ مقالات دهمین سمینار بین‌‌المللی مدیریت مشارکتی آبیاری. کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. مهر 1389.

- مرتضی‌نژاد، مهدی؛ جعفر یعقوبی؛ عباس ستوده‌نیا؛ مریم داغستانی (1393). بررسی عوامل مؤثّر در موفقیت انتقال مدیریت شبکۀ آبیاری قزوین به بخش خصوصی،
نشریۀ پژوهش آب در کشاورزی. جلد 28. شمارۀ 1.
صفحات 190-183.

- مهندسین مشاورپندام (1383). مطالعات بهسازی شبکۀ آبیاری و زهکشی سفیدرود گیلان، جلد 22. تشکل‌های سنتی و مدیریت بهره‌برداری از شبکه‌های آبیاری.

- نجفی، بهاءالدین؛ عبدالرسول شیروانیان (1385). بررسی موانع مشارکت آب‌بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی، فصلنامۀ روستا و توسعه. دورۀ 9. شمارۀ 3. صفحات 75-53.

- نقشینه‌پور، منوچهر؛ منصوره اسلامی (1387). انگیزه و چگونگی تأسیس شرکت کشاورزی جنوب و راز پایداری آن، پنجمین کارگاه فنی مشارکت آب‌بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی. کمیتۀ ملی آبیاری و زهکشی ایران. 26 دی 1387.

- نیک‌بخت‌شهبازی، علیرضا (1388). بررسی نارسایی‌های موجود و اصلاح مدیریت آب در شبکه‌های آبیاری و زهکشی، مجموعه مقالات دوازدهمین همایش ملی مدیریت آبیاری در ایران، چالش‌‌ها و چشم‌‌اندازها. انجمن ملی آبیاری و زهکشی ایران. 5 و 6 اسفند 1388.

- APO (Asian Productivity Organization). (2002). “Organizational Change for Participatory Irrigation Management”. Report of the APO Seminar on Organizational Change for Participatory Irrigation Management, available at: www.apo-tokyo.org.

- Biradar, B (2012). “Participatory Irrigation management (PIM) :A problematic implementation in Indi Branch Canal (IBC) in Upper Krishna Project in Karnataka”. A thesis submitted for the partial fulfillment of the requirements regarding the joint academic degree namely International Master of Science in Rural Development from Ghent University (Belgium), Humboldt University (Germany), Agrocampus Ouest (France), Slovak University of Agriculture (Slovakia) and University of Pisa (Italy) in association with Wageningen University (The Netherlands). available at:

edepot.wur.nl/222570.

- Facon, T. (2007). “Performing of Irrigation and Participatory Irrigation Management:Lesson from FAO Irrigation Modernization Programm”. available at:www.vncold.vn/Modules/CMS/Upload/ 13/Documents/...19.../PIMfaconEW.pdf.

- Garces- Restrepo, C.D., Vermillion, D.L., Munoz, G (2007a). “Irrigation Management Transfer; Worldwide Efforts and Results”. FAO Water Report, No. 32, Rome.

- Khanal, P. R.(2003). “Participation and governance in Local water Management”. A paper based on Author’s Doctoral Research in Wageningen University, The Netherlands, available at:

edepot.wur.nl/44883.

- -Muhr, Thomas (1991). ATLAS/ti-A Prototype for the Support of Text Interpretation, Qualitative Sociology, Vol.9 , No.

- Poddar, R., Quershi, M. & Syme, G. (2011). “Comparing irrigation management reforms in Australia & India- a special reference to participatory management”. Irrigation and drainage, 60, PP. 139-150.available at :

wileyonlinelibrary.com, DOI:10.1002/ ird.551.

- Subramanian, S. (2008). “A systems approach to unravel complex water management institutions”. Ecological Complexity, 5(3), PP.202-215.available at:https://www.researchgate.net/publication/221942178_A_systems_approach_to_unravel_complex_water_management_institutions.

- Wang, H (2013). “Challenge and opportunities for resource water protection plan implementation in Saskatchewan: Lessons for Capacity Building”. A thesis in geography and planning, university of Saskatchewan.