شاخص‌های فشار جو و اقلیم ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار اقلیم‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد اقلیم‌شناسی، دانشگاه خوارزمی تهران و مدیر قطب علمی تحلیل فضایی مخاطرات محیطی،تهران

چکیده

تعیین شاخص‌های اقلیمی و مطالعه‌ی پیوند از دور از روش‌های مهم در راستای هدف علم اقلیم‌شناسی همدید می‌باشد. مهم‌ترین این شاخص‌ها برای اقلیم ایران کدامند؟ برای این هدف، داده‌های رقومی روزانه‌ی ارتفاع ژئوپتانسیل برای سطوح مهم جوّی از مرکز ملّی پیش بینی محیطی و تحقیق جوّی آمریکا برای دوره‌ی 63 ساله(1948-2010) و داده‌های روزانه‌ی دما و بارش برای 43 ایستگاه دیده بانی همدید در دوره‌ی 30 ساله( 1977-2008) از هواشناسی ایران دریافت شد. با استفاده از روش تحلیل مؤلفه‌ی اصلی، شاخص‌های مهم جوّی در محدوده‌ی جغرافیایی 10 تا 70 درجه عرض شمالی و 10 تا 80 درجه طول شرقی برای نیمه‌ی سرد سال (پاییز و زمستان)شناسایی و با روش همبستگی، چگونگی و اهمیّت هر کدام از این شاخص‌ها در اقلیم ایران تعیین گردید. نتایج نشان داد، هفت شاخص جوّی در نیمه‌ی سرد سال در محدوده‌ی جغرافیایی مطالعه وجود دارند و مهم‌ترین آنها برای اقلیم ایران به ترتیب از شروع فصل سرما تا اواسط ماه نوروز شامل، شاخص آسیای مرکزی، سیبری شمالی، اروپای غربی، آناتولی و مدیترانه‌ی غربی می‌باشند. بیشترین تأثیر را شاخص‌ها بر اقلیم دمایی ایران دارند و تأثیر بارشی آنها به شکل ناحیه‌ای می‌باشد. بالاترین ارتباط بارشی را ساحل دریای خزر با شاخص آسیای مرکزی و اسکاندیناوی – مرکز آسیا به ترتیب در پاییز و زمستان وکل ایران با شاخص مدیترانه‌ی غربی دارند. بنابراین با توجه به اصل تابلر در جغرافیا، مراکز و شاخص‌های مهم جوّی اقلیم ایران در محدوده‌ی‌های نزدیک به ایران استقرار داشته و اهمیّت آنها بیش از شاخص‌های اقلیمی در فاصله خیلی دور می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Atmospheric Pressure Indices and Climate of Iran

نویسندگان [English]

  • Reza Doostan 1
  • Bohlool Alijani 2
چکیده [English]

Identifying the  climatic indices and study of teleconnection is an important method in association with the purpose of synoptic climatology science. What are the most important indicators for Iran's climate? For this aim, digital data of daily height for important atmospheric levels from the National Centers for environmental prediction and Atmospheric research for a period of 63 years (1948-2010) and daily temperature and precipitation data for 43 synoptic stations was received in 30years (since 1977-2008). from meteorological organization of Iran. By using the analysis method of  main component the important atmospheric indices in the geographical limit of northern latitude of  10 to 70 degrees and 10 to 80 degrees of  geographical east longitude for the cold half of year (fall and winter)  were identified and through correlation method, the manner and importance of each one of  these indices in Iran's climate were determined.   The results showed  that there are seven climatic indexes in the under study  geographic area  and the most important of them for Iran's climate from beginning of cold season up to the middle of March include  the indices of Central Asia ,North Siberia, Western Europe, Anatolia and the Western Mediterranean respectively. Indicators have the greatest impacts on the temperature of Iran’s climate and their precipitation effect is zonal. Most of  the precipitation relationship is between the  Caspian Sea coastal area and the index of Central Asia and Scandinavia - Central Siberia respectively in autumn and winter and whole of  Iran with  western Mediterranean. Thus, according to tobler’s principal in geography, the centers and the most important indicators of Iran's climate are near Iran and their importance is  more than the  climatic indices located  in far away distances.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Climatic indices
  • Teleconnection
  • Climate of Iran

مراجع

اژدری‌مقدم،مهدی؛ محمود  خسروی؛ حسین حسین‌پور نیکنام؛ احسان جعفری ندوشن (1391). پیش‌بینی خشکسالی با استفاده از مدل فازی- عصبی، شاخص‌های اقلیمی، بارندگی و شاخص خشکسالی (مطالعه موردی: زاهدان)، جغرافیا و توسعه. شماره 26. صفحات 72-61.
احمدی‌حجت، معصومه؛ فرهنگ احمدی‌گیوی (1391). بررسی دینامیکی و ترمودینامیکی ساختار پرفشار سیبری و عوامل مؤثر در تقوین آن در دوره‌ی 1948-2008، مجله ژئوفیزیک ایران.  شماره 1. صفحات 127-107.
خسروی، محمود (1383). بررسی روابط بین الگوهای چرخش جوّی کلان مقیاس نیمکره‌ی شمالی با خشکسالی‌های سالانه سیستان و بلوچستان، جعرافیا و توسعه. شماره 2 (3). صفحات 188-167.
خوش‌اخلاق، فرامرز؛ نوذر قنبری؛ جعفر معصوم‌پور سماکوش (1387). مطالعه اثرات نوسان اطلس شمالی بر رژیم بارش و دمای سواحل جنوبی دریای خزر، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. شماره 66. صفحات 77-50.
کاویانی، محمدرضا؛ سیدابوالفضل مسعودیان؛ مهران شبانکاری (1386). شناسایی رفتار زمانی- مکانی پرفشار سیبری در تراز دریا، تحقیقات جغرافیایی. شماره 4 (88). صفحات 48-27.
صلاحی، برومند؛ علی‌محمد خورشیددوست؛ یوسف قویدل‌رحیمی(1386). ارتباط نوسان‌های گردی جوّی- اقیانوسی‌ اطلس شمالی با خشکسالی‌های آذربایجان شرقی، پژوهش‌های جغرافیایی. شماره60. صفحات 156-147.
علیجانی، بهلول (1385). آب و هوای ایران، تهران. انتشارات پیام نور. صفحه 220 .
علیجانی، بهلول (1369). چگونگی تشکیل فرابار سیبری و اثر آن بر اقلیم شرق ایران، تحقیقات جغرافیایی. شماره 17. صفحات 51-41.
علیجانی، بهلول؛ رضا دوستان (1391). شناسایی شاخص‌های کنترل‌کننده‌ی اقلیم ایران و الگوهای فشار مربوط در سطح 500 هکتوپاسکال  جو ایران در دوره‌ی سرد سال، جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای. شماره 19. صفحات 279-255.
لشگری، حسن؛ زهرا یارمرادی (1393). تحلیل همدید موقعیت استقرار پرفشار سیبری و مسیرهای ورودی آن به کشور ایران در فصل سرد، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. شماره 2. صفحات 218-199.
محمودی، پیمان؛ محمود خسروی؛ سیدابوالفضل مسعودیان؛بهلول علیجانی(1394). رابطه‌ی بین الگوهای پیوند از دور و یخبندان‌های فراگیر ایران، جغرافیا و توسعه. شماره 40. صفحات 194-175.
یاراحمدی، داریوش؛ قاسم عزیزی (1386). تحلیل چند متغیّره ارتباط میزان بارش فصلی ایران و شاخص‌های اقلیمی، پژوهش‌های ‌جغرافیایی. شماره 62. صفحات 174-161.
یوسفی، حسن؛ قاسم عزیزی (1384). زمان‌یابی ورود پرفشار سیبری به سواحل جنوبی دریای خزر، فصلنامه مدرس علوم انسانی. شماره 4. صفحات 213-193.
Barry, R.G. Perry, A. H (1973). Synoptic climatology: methods and applications. londan, methuenand co.ltd, pp: 555.
Brunetti, M., Maugeri, M., Nanni, T (2002). Atmospheric circulation and precipitation in Italy for the last 50 years. International Journal of Climatology, No. 22, PP:1455–1471.
Bansod, S. D (2005). Lag-relationship between mid-tropospheric geopotential heights over the northern hemisphere and the Indian summer monsoon rainfall: implications for forecasting. Theoretical & applied climatology, No.82, PP:143-152.
Dunkeloh, A., Jacobeit, J .(2003). Circulation dynamics of Mediterranean precipitation variability 1948-1998. International Journal of Climatology, No.23, PP:1843–1866.
Feidas,H.,Noulopoulou, Ch.,Makrogiannis, T.,Bora-Senta, E (2007). Trend analysis of precipitation time series in Greece and their relationship with circulation using surface and satellite data: 1955-2001.Theoretical and Applied Climatology, No.87, PP: 155–177.
Kazmin, A.S., Zatsepin, A.G., Kontoyiannis, H (2009). Comparative analysis of the long-term variability of winter surface temperature in the Black and Aegean Seas during 1982–2004 associated with the large-scale atmospheric forcing. International Journal of Climatology, No.9, PP:1349-1359.
Kalnay, E., Kanamitsu, M., Kistler, R., Collins, W., Deaven, D., Gandin, L., Iredell, M., Saha, S., White, G., Woollen, J., Zhu, Y., Leetmaa, A.,Reynolds, R., Chelliah, M., Ebisuzaki, W., Higgins, W., Janowiak, J.,Mo, K.C., Ropelewski, C., Wang, J., Jenne, R., Joseph, D .(1996). The NCEP/NCAR40-Year reanalysis project. Bulletin of the American Meteorological Society, No.77, PP: 437–471.
Kidson, J. W (1997). The utility of surface and upper air data in synoptic climatologically specification of surface climate variables. International Journal of Climatology, No.17, PP:399-413.
Kutiel, H., Benaroch, Y (2002). North sea-Caspian pattern (NCP)- an upper level atmospheric teleconnection affecting the eastern Mediterranean: identification and definition. Theoretical and Applied Climatology, No.71, PP:17–28.
Kripalani, R. H., Kulkarni, A., Singh, S.V (1997). .Association of the Indian summer monsoon with the northern hemisphere mid latitude circulation. International Journal of Climatology, No.17, PP:1055-1067.
Krichak,S .,Alpert,P .(2005).decadal trend in the east Atlantic-west Russia pattern and Mediterranean precipitation. International Journal of Climatology, No.25, PP: 183–192.
Kutiel, H.Benaroch, Y (2002). North Sea-Caspian pattern (NCP)-an upper level atmospheric telleconnection affecting the eastern Mediterranean :implication on the regional climate. Theoretical and Applied Climatology, No.71, PP:17-28.
Kutiel, H., Maheras, P., Turkes M., Paz, S (2002). North Sea-Caspian pattern (NCP) -an upper level atmospheric teleconnection affecting the eastern Mediterranean: implications on the regional climate. Theoretical and Applied Climatology, No.72, PP:173-192.
Mote, T. L (1998). Mid- tropospheric circulation and surface melt on the Greenland ice sheet part 1: atmospheric teleconnections. International Journal of Climatology, No.18, PP:111-129.
Nazemosadat,M.J.,Ghaedamini,H (2010). On the relationships between the madden-Julian oscillation and precipitation variability in southern Iran and the Arabian Peninsula: atmospheric circulation analysis. Journal of climate, No.23, PP:887-904.
Pokorna, L (2005). Correlations of Circulation Variability Modes with Climate Elements in the Czech Republic. WDS'05 Proceedings of Contributed Papers, Part III, PP: 480-484.
Slonosky,V.C, Jones, P.D., Davies, T.D. (2001). Atmospheric circulation & surface temperature in Europe from the 18th century to1995. International Journal of Climatology, No.21, PP:63-75.
Tatli, H. (2007).Synchronization between the North Sea-Caspian pattern (NCP) and surface air temperatures in NCEP. International Journal of Climatology, No.27, PP:1171-1187.
Turkes, M., Erlat, E. (2009). Winter mean temperature variability in Turkey associated with the North Atlantic Oscillation. Meteorological Atmospheric Physics, No.105: PP:211–225.
Wibig, J (2009).Precipitation in Europe in relation to circulation patterns at the 500hp level. International Journal of Climatology, No.19, PP:253–269.
Walland, D.J., Simmonds, I. (1997). Association between Modes of Variability of January Northern Hemisphere Snow Cover and Circulation. Theoretical and Applied Climatology, No.58, PP: 197-210.
You, Q ., Kang,S ., Aguilar,E .,Pepin,N .,Flu gel,WA ., Yan,Y .,Xu,Y ., Zhang, Y., Huang, J. (2009).Changes in daily climate extremes in China and their connection to the large scale atmospheric circulation during 1961–2003. Climate Dynamic, No.36, PP:2399-2417.
Yarnal,B. (1993). Synoptic climatology in environmental analysis, a primer. Belhaven press London and Florida, PP: 195.
Yoshihiro, T., Tetsu, N., Nobuhiro, T (2007). Interannual Variation in Snow-accumulation Events in Tokyo and its Relationship to the Eurasian Pattern. SOLA, No.3, PP: 129-132.
Zhi-Yong, Y., Yunlong, C., Xinyi, Zh., Xiaoling, Ch (2009). An analysis of the spatial pattern of summer persistent moderate-to-heavy rainfall regime in Guizhou Province of Southwest China and the control factors. Theoretical and Applied Climatology, No.97, PP:205-218.
Zangvil,A., Karas,S., Sasson, A (2003). Connection between eastern Mediterranean  seasonal mean 500hpa height and sea level pressure patterns and the spatial rainfall distribution  over Israel, International Journal of Climatology, No.23, PP: 1567–1576.
فصلنامه جغرافیا و توسعه
دوره 14، شماره 45
زمستان 1395
صفحه 67-92

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 دی 1395
  • تاریخ پذیرش: 15 دی 1395

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار