واکاوی پدیده‌ی شهر- منطقه والزامات مفهومی آن برای نواحی شهری ایران مطالعه موردی: منطقه کلان‌شهری مشهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه شهید بهشتی

2 استاد توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشگاه شهید بهشتی

3 کارشناس ارشد برنامه‌ریزی منطقه‌ای دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

مشکلات پیش­روی کلان‌شهرها در چند­ دهه­ی اخیر و عدم توانایی مدیران شهری برای حل این مشکلات، توجه نظریه­پردازان را به مقیاسی فراتر از کلان‌شهرها یعنی سطح منطقه جلب نمود. از پدیده­های فضایی نوین جهانی در سطح منطقه، پدیدار شدن ساختاری است که به "شهر- منطقه" تعبیر شده ­است. مفهوم دقیق و روشن این پدیده همواره با ابهاماتی روبرو بوده­است. در این ارتباط، هدف این پژوهش واکاوی مفهوم شهر- منطقه و همچنین یافتن پاسخی برای این سؤال است که بنابر الزامات مفهوم شهر- منطقه‌ای می­توان این اصطلاح را برای مناطق کلان شهری ایران (منطقه کلان‌شهری مشهد) استفاده نمود یا خیر. بنابراین، برای انجام این مقایسه‌ی تطبیقی در ابتدا تعاریف مختلف شهر- منطقه و نقش­ها و عملکردهای آن بررسی گردید. در این گذار، سه مؤلفه­ی اصلی روابط عملکردی، روابط مدیریتی و رقابت­پذیری جهانی استخراج و جمع­بندی نظری شد. همچنین تبیین گردید که شهر- منطقه می­تواند تک­هسته­ای یا چندهسته­ای باشد که در هرحال به موازات تقسیمات تخصصی و چندگانه درونش، مجموعه‌ای همکنش و برخوردار از صرفه‌جویی‌های ناشی از مقیاس است. بررسی تطبیقی این مؤلفه­ها با ویژگی­های نظام مدیریتی و برنامه­ریزی فضایی در منطقه­ی کلان‌شهری مشهد گویای آن است که تنها مؤلفه­ی روابط عملکردی برای این منطقه صدق می­کند. در واقع، از یک سو ویژگی یکپارچگی نهادی- حکومتی در منطقه­ی کلان‌شهری مشهد رعایت نشده است و از سوی دیگر با توجه به آنکه این منطقه از ظرفیت‌های لازم برای ورود به مباحث رقابت­پذیری جهانی برخوردار نیست لذا می­توان گفت که ویژگی­ رقابت­پذیری در سطح فرامنطقه­ای برای منطقه­ی کلان‌شهری مشهد صدق نمی­کند. از این­رو پیشنهاد می­شود به جای واژه­ی شهر- منطقه، از واژگانی همچون "مناطق کلان‌شهری" در ایران استفاده نمود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Areas in Analysis the Phenomenon of City-region And its Conceptual Requirements for Urban Iran (Case study: Mashhad Metropolitan Region)

نویسندگان [English]

  • Mozaffar Sarrafi 1
  • Mohamad hosein Sharifzadegan 2
  • Naser Nejati 3
چکیده [English]

 
Problems faced with the metropolitan in recent decades and the inability of municipal managers to solve these problems, draw the attention of theorists to a scale beyond the metropolis, i.e. was attracted to the region level. A new spatial global phenomena in the region, is a structure is interpreted as  "city-region".  The clear and exact meaning of this phenomenon has always been faced with confusion. So,  the aim of this study was to explore the concept of city-region and also find the answer to this question that according to the requirements of the city-region's concept, can this term be used for metropolitan area of Iran (Mashhad metropolitan region) or not. Thus, firstly,  different definitions of city-regions and the roles and functions assigned to it in the specialized literature have been reviewed. In this transition, the three main components of functional relationships, management relationship and global competitiveness were extracted and summarized. Comparative analysis of these components with the features of management  and spatial planning  system in Mashhad metropolitan  suggests that only the functional relationship applies to metropolitan cities of this region. In fact,  the feature of governmental – institutional integrity has not been observed in Mashhad metropolitan district on one hand and on the other hand, this district has not the required capacities for entering in to the discussions relevant with the  world Competitiveness, therefore, it can be said that the Competitiveness feature at cross regional does not apply for Mashhad metropolitan district. Therefore, it is recommended to use the term of "metropolitan regions" instead of "city-region" in Iran. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • City-region
  • Metropolitan region
  • Regional governance
  • Global competitiveness
  • Mashhad metropolitan region

مراجع

آریایی­نیا، مسعود (1384). جهانی­شدن، منطقه­گرایی و ظرفیت دولت ایران، فصلنامه مطالعات بین­المللی. سال دوم. شماره 2. صفحات 159-176
اسدی، ایرج؛ اسفندیار زبردست (1389). گونه­شناسی مناطق شهر- بنیاد در مطالعات شهری و منطقه­ای: با نظری بر واکاوی مفهوم مجموعه شهری در ایران، نشریه هنرهای زیبا. شماره 43. پاییز 1389. صفحات 30-17.
پروژه تدوین مأموریت شهرداری تهران (1384)، جلد تدوین مأموریت مطلوب، ستاد تدوین برنامه راهبردی شهرداری تهران.
تاج‌بخش، کیان (1385). مدیریت مناطق کلان‌شهری؛ جهانی­سازی یا بهبود بهره­وری (بررسی ارتباط بین چالش­های اصلی کلان‌شهر تهران)، مجله مدیریت شهری. شماره 18. صفحات 33-22.
رهنما، محمدرحیم (1390). مطالعات برنامه آمایش کلان‌شهر مشهد، جهاد دانشگاهی مشهد.
سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1390). مرکز آمار ایران (www.amar.org.ir)
فلوریدا، ریچارد (1390). شهرها و طبقه خلاق، مترجم: ابراهیم انصاری و محمد اسماعیل انصاری. چاپ اول. انتشارات جامعه­شناسان.
فریدمن،یونا(1378).منطقه‌چیست؟ مترجم: سیدمحسن حبیبی، مرکزتحقیقات ساختمان و مسکن.
صرافی،مظفر؛ ناصر عظیمی (1389). بایستگی‌های احراز نقش فراملّی برای کلان‌شهرهای ایران، در: نامه انجمن جمعیّت‌شناسی ایران. سال پنجم. شماره 10. صفحات 187- 148.
صرافی، مظفر؛ علیرضا محمدی (1389). الزامات مدیریت مناطق کلان‌شهری در فرآیند جهانی­شدن با تأکید بر منطقه­ی کلان‌شهری تهران، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین­المللی مدیریت شهری با رویکرد توسعه پایدار. مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
صرافی،مظفر؛مرتضی قورچی؛ علیرضا محمدی (1388). جهانی­شدن، شهرهای جهانی و کلان‌شهر تهران (نقدی بر دیدگاه نایجل هریس)، مجله اقتصاد شهر. شماره سوم. صفحات 97-89.
صرافی، مظفر؛ ناصر نجاتی (1393). رویکرد نومنطقه­گرایی در راستای ارتقای نظام مدیریت توسعه‌ی فضایی در ایران، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی. دانشگاه تهران. دوره‌ی 46. شماره 4. صفحات 874-857.
طرح تهیه و تدوین برنامه آمایش استان تهران (1388). جلد تحلیل نظام مدیریت و تصمیم­گیری، معاونت برنامه­ریزی استانداری تهران.
طرح جامع شهر تهران (1386). مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهرتهران،شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران.
طرح مجموعه شهری تهران و شهرهای اطراف آن، (1379).مرکز مطالعات‌و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، معاونت شهرسازی و معماری. وزارت مسکن و شهرسازی.
کاظمیان، غلامرضا (1383). تبیین رابطه­ی ساختار حاکمیت و قدرت شهری با سازمان­یابی فضا، تلاش برای طراحی مدل (نمونه منطقه­ی کلان‌شهری مشهد)،  پایان­نامه دکتری. استاد راهنما: اکبر پرهیزکار. دانشگاه تربیت مدرس.
کرسول، جان (1391). پویش کیفی و طرح پژوهش، ترجمه­ی حسن دانایی­فرد و حسین کاظمی.ویرایش دوم. انتشارات صفار.
مهندسین مشاور فرنهاد (1384). طرح توسعه و عمران (جامع)ناحیه مشهد،سازمان‌مسکن وشهرسازی خراسان.
نجاتی، ناصر (1392). امکان‌سنجی به­کارگیری رویکرد نومنطقه­گرایی در برنامه­ریزی‌فضایی منطقه­ای در ایران (موردپژوهی: شهرستان مشهد)، پایان­نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما: مظفر صرافی، دانشکده معماری و شهرسازی. دانشگاه شهید بهشتی.
Camagni, R (2001). "The Economic Role and Spatial Contradictions of Global City-Regions: The Functional, Cognitive and Evolutionary Context, in: Scott, A. (ed.), Global City-Region: Trends, Theory, Policy, Oxford University Press.
Catanese, A. J (1988). Evolution and Trends, in: Urban planning (A.J. Catanese & J.C. Snyder, Eds), second edition, Mac Graw Hill Book Company.
Farrell,M., Hettne,B., Langenhove, L (2005).  Global Politics of Regionalism Theory and Practice, Pluto Press
Hutchison, R. (2009), Encyclopedia of Urban Studies, Sage publication.
Harding,A(2007). Taking City Regions Seriously? Response to Debate on ‘City-Regions: New Geographies of Governance, Democracy and Social Reproduction’, International Journal of Urban & Regional Research, Volume 31.2,443-58
Herschel, Tassilo & Newman, Peter. (2002). Governance of Europe s City Regions Routledge.
Jacobs, Jane (1984). Cities and the Wealth of Nations,Vintage;Reprint edition(March 12,1985).
Jonas, A., Ward, K (2007). Introduction to a Debate on City-Regions: New Geographies of Governance, Democracy & Social Reproduction, International Journal of Urban and Regional Research, Volume 31.1, 169–78.
Jonas, A (2011). Region and Place: Regionalism in Question, Progress in Human Geography, 36(2) 263–272.
Jonas ,A (2012). City-regionalism : Questions of Distribution and Politics, Progress in Human Geography, 36: 822.
McGuirk, P (2007). The Political Construction of  the City-Region: Notes from Sydney, International Journal of Urban and Regional Research, Volume 31.1, 179–87.
Meltzer, J (1984). Metropolis to metroplex, the social and spatial planning of cities, John Hopkins Univ. Press.
Parr, J.B (2014). The Regional Economy, Spatial Structure& Regional Urban Systems,  Regional Studies, Volume 48, No. 12, 1926-1938.
Porter, E. Michael (2001). Regions and the New Economics of Competition, in: Scott, A (ed.) Global City-Region: Trends,Theory, Policy, Oxford Press.
Provo, J (2009). Risk-averse Regionalism : The Cautionary Tale of Portland, Oregon, and Affordable Housing, Journal of Planning Education and Research,28: 368.
Prytherch,D(2009). New Euroregional Territories, Old Catalanist Dreams?: Articulating Culture, Economy and Territory In the Mediterranean Arc, European Urban and Regional Studies, 16: 131.
Scot,A.J,Storper,M(2003). Regions, globalization, development. In: Regional studies 37, 579-593.
Sehgal, S (2010). The Evolution of NAFTA : An Experience in Regionalism, India Quarterly: A Journal of International Affairs, 66: 303.
Soderbaum, F(2012). Routledge Handbook of Asian Regionalism, IN : Beeson, M.,  Stubbs, R., Routledge, London.
Sufian, Abu Jafar Mohammad (1993). "A Multivariate Analysis of the Determinants of Urban Quality of Life in the World's Largest Metropolitan Areas", Urban Studies, Vol. 30, No. 8,1319-1329.
THE STATE OF THE WORLD’S CITIES REPORT 2006/2007 Earthscan& UN Habitat:  (2006). Page 6.
Väyrynen, R (2003). Regionalism: Old and New, International Studies Review,5, 25–51.
 
 
 
فصلنامه جغرافیا و توسعه
دوره 14، شماره 45
زمستان 1395
صفحه 1-18

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 دی 1395
  • تاریخ پذیرش: 15 دی 1395

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار